పోతన తెలుగు భాగవతము

పోతన తెలుగు భాగవతము

దశమ స్కంధము - పూర్వ : అక్రూరుని దివ్యదర్శనములు

  •  
  •  
  •  

10.1-1229-ఉ.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

స్నాము చేసిచేసి నది ల్లని నీటను రామకృష్ణులన్
మానుగఁ జూచి "వారు రథధ్యముపై వసియించి యున్నవా
రీ ది నీటిలోపలికి నెప్పుడు వచ్చి?" రటంచు లేచి మే
ధానిధి చూచె వారిని రస్థుల భక్తమనోరథస్థులన్.

టీకా:

స్నానము = స్నానము; చేసిచేసి = బాగాచేసి; నది = నది యొక్క; చల్లని = చల్లగా ఉన్న; నీటను = నీటి యందు; రామ = బలరాముడు; కృష్ణులన్ = కృష్ణులను; మానుగన్ = చక్కగా; చూచి = చూసి; వారు = వారు; రథ = రథము; మధ్యము = నడిభాగము; పైన్ = మీద; వసియించి = ఉండి; ఉన్నవారు = ఉన్నట్టివారు; ఈ = ఈ; నది = నది యొక్క; నీటి = జలముల; లోపలి = లోని; కిన్ = కి; ఎప్పుడు = ఎప్పుడు; వచ్చిరి = వచ్చారు; అటంచున్ = అనుకొనుచు; లేచి = లేచి; మేధానిధి = బుద్ధిశాలి; చూచెన్ = చూసెను; వారిని = వారిని; రథస్థుల = రథముపై ఉన్నవారిని; భక్త = భక్తుల; మనస్ = మనస్సు లనెడి; రథస్థులన్ = రథము లందున్న వారిని.

భావము:

అలా వేదమంత్రాలు జపిస్తూ జపిస్తూ అక్రూరుడు మెల్లిగా స్నానం చేయసాగాడు. ఇంతలో అతనికి ఆ చల్లని నదీజలంలో బలరామకృష్ణులు చక్కగా కనబడ్డారు. “వీరు ఇంతదాక రథంలో కూర్చుని ఉన్నారు కదా. మరి ఈ యమున నీళ్ళలోకి ఎప్పుడు వచ్చారు? ” అనుకుంటూ లేచి, బుద్ధిశాలి అయిన ఆ అక్రూరుడు భక్తుల మనోరథాలు చేకూర్చే వారిద్దరూ మళ్ళీ ఆ రథంలోనే ఉండడం చూసాడు.

10.1-1230-వ.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

చూచి వెఱఁగుపడి.

టీకా:

చూచి = చూసి; వెఱగుపడి = ఆశ్చర్యపోయి.

భావము:

అలా నీటిలోనూ రథంలోనూ కనబడుతున్న వారిని చూసి ఆశ్చర్యపడి. . .

10.1-1231-శా.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

"కంటిన్ మున్ను రథంబుపై; జలములోఁ గంటిం దుదిం గ్రమ్మఱం
గంటిం దొంటి రథంబుమీఁద; నిదె యీ ల్యాణచారిత్రు లే
వెంటం దోఁచిరి రెండు దిక్కుల; మనోవిభ్రాంతియో? నీటిలో
నుం టాశ్చర్యము; చూతు" నంచు మఱియు న్నూహించి మగ్నాంగుఁడై.

టీకా:

కంటిన్ = చూసితిని; మున్ను = ఇంతకుముందే; రథంబు = రథము; పైన్ = మీద; జలము = నీటి; లోన్ = అందు; కంటిన్ = చూసితిన్; తుదిన్ = చివరగా; క్రమ్మఱన్ = మరల; కంటిన్ = చూసితిని; తొంటి = మునుపటి; రథంబు = రథము; మీఁదన్ = పైన; ఇదె = ఇదిగో; ఈ = ఈ యొక్క; కల్యాణ = శుభకరమైన; చారిత్రులు = నడవడికలు కలవారు; ఏ = ఏ; వెంటన్ = విధముగ; తోచిరి = కనబడిరి; రెండు = రెండు (2); దిక్కులన్ = చోటు లందు; మనస్ = మనసు నందు కలిగిన; విభ్రాంతియో = కలవరమా ఏమి; నీటి = జలముల; లోన్ = లోపల; ఉంట = ఉండుట; ఆశ్చర్యము = వింత యైన విషయము; చూతును = పరిశీలించెదను; అంచున్ = అని; మఱియున్ = మరీమరీ; ఊహించి = భావించి; మగ్నాంగుడు = నీటిలో మునిగినవాడు {మగ్నాంగుడు - మునిగినదేహము కలవాడు, నీటిలో మునిగిన వాడు}; ఐ = అయ్యి.

భావము:

“ముందు రథంలో చూసాను. తరువాత నీటిలో వీక్షించాను. మళ్ళీ వారు ముందటి లాగే రథం మీదనే ఉండడం దర్శించాను. మంగళ స్వరూప గుణులైన రామకృష్ణులు ఎలా ఇక్కడ అక్కడా రెండు చోట్లా కనపడ్డారు. నా మనస్సు ఏమైనా భ్రమ పడిందా? నీళ్ళలో వీళ్ళుండడం ఆశ్చర్యంగా ఉంది. ఇంకోసారి చూస్తాను” అని తలంచి, తిరిగి నదీజలాలలో మునిగాడు.

10.1-1232-ఉ.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

పోషిత బాంధవుండు యదుపుంగవుఁ డా జల మందుఁ గాంచె స
ద్భాషు సహస్రమస్తక విభాసిత భూషు నహీశు భూమిభృ
ద్వేషుఁ గృపాభిలాషుఁ బ్రతివీర చమూ విజిగీషు నిత్య సం
తోషు నరోషు నిర్దళితదోషు ననేక విశేషు శేషునిన్.

టీకా:

పోషిత = పోషింపబడిన; బాంధవుండు = చుట్టములు కలవాడు; యదు = యదువంశము నందు; పుంగవుడు = శ్రేష్ఠుడు (అక్రూరుడు); ఆ = ఆ యొక్క; జలము = నీటి; అందున్ = లో; కాంచెన్ = చూసెను; సత్ = మంచిగ; భాషున్ = మాట్లాడువాడు; సహస్ర = వెయ్యి (1000); మస్తక = తలలు (పడగలు) చే; విభాసిత = ప్రకాశించునట్టి; భూషున్ = అలంకారము కలవానిని; అహి = సర్పముల; ఈశున్ = ప్రభువును; భూమిభృత్ = రాజు వలె; వేషున్ = వేషము కలవానిని; కృపా = దయచూపుట యందు; అభిలాషున్ = అపేక్ష కలవానిని; ప్రతి = శత్రు; వీర = వీరుల యొక్క; చమూ = సైన్యమును; విజగీషున్ = జయించు ఇచ్చ గలవానిని; నిత్య = సదా; సంతోషున్ = ఆనందము కలవానిని; అరోషున్ = కోపము లేని వానిని; నిర్దళిత = ఖండింపబడిన; దోషున్ = పాపములు కలవానిని; అనేక = పెక్కులైన; విశేషున్ = విశేషములు కలవానిని; శేషునిన్ = ఆదిశేషుని {శేషుడు – మహాప్రళ యానంతరము కూడ శేషించి ఉండువాడు, విష్ణువు పాన్పు, చూ. వివరముల (అనుయుక్తముల) దస్త్రము}.

భావము:

అక్రూరుడు తక్కువవాడు కాదు బం ధువులను పోషించేవాడూ, యాదవులలో గొప్పవాడూనూ. ఆయన ఆ నదీ జలాలలో అశేషమైన విశేషాలు గల ఆదిశేషుణ్ణి దర్శించాడు. ఆ ఫణీంద్రుడు సద్భాషణాశీలం కల వాడు; వేయితలలపై ప్రకాశించే విభూషణాలు కలవాడు; నాగులకు ప్రభువు; మహారాజ వేషము ధరించినవాడు; దయార్ద్ర హృదయుడు; శత్రుసైన్యాన్ని జయించు శీలం గలవాడు; నిత్యం సంతోషంగా ఉండు వాడు; కోపం లేనివాడు; నిష్కళంకుడు.

10.1-1233-వ.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

మఱియు నీలాంబర సంయుతుండును సిద్ధోరగాది సన్నుతుండునునై యొప్పు న ప్పాపఱేనిం దప్పక కనుంగొని.

టీకా:

మఱియున్ = ఇంతేకాక; నీల = నీలవర్ణముగల; అంబర = వస్త్రములు; సంయుతుండును = కలవాడును; సిద్ధ = సిద్ధులు; ఉరగ = సర్పములు; ఆది = మున్నగువారిచే; సన్నుతుండునున్ = స్తోత్రము చేయబడువాడు; ఐ = అయ్యి; ఒప్పు = చక్కగా ఉండెడి; ఆ = ఆ యొక్క; పాప = సర్ప; ఱేనిన్ = రాజును; తప్పక = తప్పకుండ; కనుంగొని = చూసి.

భావము:

నల్లని వస్త్రాలు ధరించి సిద్ధులు నాగులు మొదలైన వారిచే చక్కగా స్తుతింపబడుతున్న ఆ సర్పరాజును అక్రూరుడు కనురెప్పలు ఆర్పకుండా చూసాడు.

10.1-1234-సీ.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

భోగి భోగపర్యంక మధ్యంబున;-
లనొప్పు పచ్చని లువవాని
మేఘంబుపై నున్న మెఱుఁగు చందంబున-
నురమున శ్రీదేవి యొప్పువాని
ముసురు తేఁటులు విప్ప ముఖచతుష్కముగల;-
నయుఁ డాడెడి బొడ్డుమ్మివానిఁ
దలని బహుపదక్రమవిశేషంబుల-
వము చూపెడి నూపుములవాని

10.1-1234.1-ఆ.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

లజగర్భ రుద్ర నక సనందన
ద్ద్విజామర ప్రస్యమాన
రితుఁడైనవాని సౌందర్యఖనియైన
వాని నొక్క పురుషర్యుఁ గాంచె.

టీకా:

ఆ = ఆ; భోగి = సర్ప; భోగ = శరీరము అనెడి; పర్యంక = పాన్పు; మధ్యంబునన్ = నడిమిభాగమునందు; వలనొప్పు = అందముగనున్న; పచ్చని = పసుపుపచ్చని; వలువవాని = వస్త్రములు కలవానిని; మేఘంబు = మేఘముల; పైన్ = మీద; ఉన్న = ఉన్నట్టి; మెఱుంగు = మెరుపుల; చందంబునన్ = వలె; ఉరమున = వక్షస్థలమునందు; శ్రీదేవి = లక్ష్మీదేవి; ఒప్పువానిన్ = చక్కగానుండువానిని; ముసురు = ఆవరించుచున్న; తేటులు = తుమ్మెదలు; విప్పన్ = తొలగిపోగా; ముఖ = ముఖములు; చతుష్కము = నాలుగు; కల = కలిగిన; తనయుడు = పుత్రుడు; ఆడెడి = క్రీడించు; బొడ్డు = నాభి; తమ్మివాని = పద్మముకలవానిని; కదలని = చలించని; బహు = పెక్కు; పదక్రమ = నడవడికల; విశేషంబులన్ = విశిష్టతల యొక్క; రవమున్ = శబ్దమును; చూపెడి = చేసెడి; నూపురములవానిన్ = కాలి అందెలుగలవానిని.
జలజగర్భ = బ్రహ్మదేవుడు; రుద్ర = పరమశివుడు; సనకసనందన = సనకాదుల {సనకాదులు - 1సనకుడు 2సనందనుడు 3సనత్సుజాతుడు 3సనత్కుమారుడు అనెడి నలుగురు ఋషులు}; సత్ = మంచి; ద్విజ = బ్రాహ్మణులు; అమర = దేవతలుచే; ప్రశస్యమాన = కీర్తింపబడుచున్న; చరితుడు = వర్తన కలవాడు; ఐనవానిన్ = అయినవానిని; సౌందర్యఖని = చక్కదనమునకు గని; ఐనవానిన్ = అయినవానిని; ఒక్క = ఒక; పురుష = పురుషులలో; వర్యున్ = శ్రేష్ఠుని; కాంచెన్ = చూసెను.

భావము:

ఇంకా, ఆ అక్రూరుడు; ఆదిశేషుణ్ణి పానుపుగా చేసుకుని ఆ పానుపు మధ్య భాగంలో శయనించి ఉన్న అందాలగని అయిన పురుషోత్తముడిని దర్శించాడు. ఆ దివ్యపురుషుడు మెరిసిపోతున్న పసుపుపచ్చని పట్టువస్త్రం కట్టుకుని ఉన్నాడు. మేఘంలో మెరిసే మెరుపు లాగ, అతని వక్షస్థలం మీద లక్ష్మీదేవి ఒప్పుతున్నది. మూగిన తుమ్మెదలు చెదరగా ఆయన నాభికమలంలో ఆ నాలుగు ముఖాల నందనుడు క్రీడిస్తున్నాడు. ఆ పురుషోత్తముడు కాలు కదపకుండానే, కాలిఅందెలు ఎన్నో పదక్రమాల విశేషాలతో వేదనినాదాలు వెలువరిస్తున్నాయి. ఆయన బ్రహ్మ, ఈశ్వర, సనక సనందన, సద్బ్రాహ్మణ, దేవతల చేత స్తుతింపబడుతుండే వాడు.

10.1-1235-వ.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

మఱియుఁ జారు లక్షణలక్షిత నఖ పాద గుల్ఫ జాను జంఘోరు కటి నాభి మధ్యోదరుండును; సాదరుండును; శ్రీవత్స కౌస్తుభ వనమాలికా విరాజిత విశాలవక్షుండును; బుండరీకాక్షుండును; శంఖ చక్ర గదా పద్మ హస్తుండును; సత్వగుణ ప్రశస్తుండును; బ్రహ్మసూత్ర కటిసూత్ర హార కేయూర కటక కంకణ మకరకుండల కిరీటాది విభూషణుండును; భక్తజనపోషణుండును; సుందర కపోల ఫాల నాసాధర వదన కర్ణుండును; నీలనీరద వర్ణుండును గంబుకంధరుండును; గరుణాగుణ బంధురుండును; ప్రహ్లాద నారద సునంద నంద ప్రముఖ సంభావితుండును; శ్రీ పుష్టి తుష్టి కీర్తి కాంతీలోర్జా విద్యాశక్తి మాయాశక్త్యాది సేవితుండునునై యొప్పు నప్పరమేశ్వరునకు మ్రొక్కి భక్తిసంభ్రమంబు లగ్గంబులుగ గద్గదకంఠుండై దిగ్గనం గరంబులు ముకుళించి యిట్లని వినుతించె.
^ శ్రీవత్సము, కౌమోదకి – వ్యుత్పత్తి

టీకా:

మఱియున్ = ఇంకను; చారు = మనోజ్ఞమైన; లక్షణ = చిహ్నములచే; లక్షిత = గురుతులుకలిగిన; నఖ = గోళ్ళు; పాద = పాదములు; గుల్ఫ = చీలమండలు; జాను = మోకాళ్ళు; జంఘ = పిక్కలు; ఊరు = తొడలు; కటి = పిరుదులు; నాభి = బొడ్డు; మధ్య = నడుము; ఉదరుండును = కడుపు కలవాడు; సాదరుండును = ఆదరించుట కలవాడు; శ్రీవత్స = శ్రీవత్స మను పుట్టుమచ్చ; కౌస్తుభ = కౌస్తుభ మను మణి; వనమాలికా = ఆకుల పూల దండలుతో; విరాజిత = విరాజిల్లుతున్న; విశాల = వెడల్పైపైన; వక్షుండును = వక్షస్థలము కలవాడు; పుండరీక = తెల్ల తామరల వంటి; అక్షుండును = కన్నులు కలవాడు; శంఖ = శంఖము; చక్ర = చక్రాయుధము; గదా = గదాయుధము; పద్మ = పద్మములు; హస్తుండును = చేతులందు కలవాడు; సత్వగుణ = సత్వగుణచేత; ప్రశస్తుండును = స్తుతింపదగ్గవాడు; బ్రహ్మసూత్ర = జంధ్యము, యఙ్ఞోపవీతం; కటిసూత్ర = మొలతాడు; హార = హారములు; కేయూర = భుజకీర్తులు; కటక = కాలి అందెలు; కంకణ = చేతి కడియములు; మకరకుండల = మొసలిరూపు చెవిపోగులు; కిరీట = కిరీటములు; ఆది = మున్నగునవి కలవాడు; భక్త = భక్తులైన; జన = వారిని; పోషణుండును = పోషించువాడు; సుందర = అందమయిన; కపోల = చెక్కిళ్ళు; ఫాల = నుదురు; నాసా = ముక్కులు; అధర = పెదవులు; వదన = మోములు; కర్ణుండును = చెవులు కలవాడు; నీల = నల్లని; నీరద = మేఘముల; వర్ణుండును = వన్నెకలవాడు; కంబు = శంఖమువంటి; కంధరుండును = కంఠము కలవాడు; కరుణా = దయా; గుణ = గుణముచే; బంధురుండును = గొప్పవాడును; ప్రహ్లాద = ప్రహ్లాదుడు; నారద = నారదుడు; సునంద = సునందుడు; నంద = నందుడు; ప్రముఖ = మొదలగువారిచే; సంభావితుండును = పూజింపబడువాడు; శ్రీ =లక్ష్మి; పుష్టి = బలుపు; తుష్టి = తృప్తి; కీర్తి = యశస్సు; కాంతి = లావణ్యము; ఇలా = వాక్శక్తి; ఊర్జా = ఋజువు; విద్యాశక్తి = ఙ్ఞానశక్తి; మాయా = మహత్వము; శక్తి = శక్తి; ఆది = మున్నగువానిచే; సేవితుండునున్ = కొలువబడువాడును; ఐ = అయ్యి; ఒప్పు = చక్కగా నుండెడి; ఆ = ఆ యొక్క; పరమేశ్వరున్ = సర్వోత్కృష్టు డైన దేవుని; కున్ = కి; మ్రొక్కి = నమస్కరించి; భక్తి = భక్తి; సంభ్రమంబులన్ = సంబరములు; అగ్గంబులుగన్ = కనబడుచుండగ; గద్గద = డగ్గుతిక చెందిన; కంఠుండు = కంఠము కలవాడు; ఐ = అయ్యి; దిగ్గనం = చటుక్కున; కరంబులున్ = చేతులు; ముకుళించి = జోడించి; ఇట్లు = ఈ విధముగ; అని = అని; వినుతించె = స్తోత్రము చేసెను.

భావము:

రమ్యమైన శుభలక్షణాలు గల గోళ్ళు, పాదములు, మడములు, మోకాళ్ళు, పిక్కలు, తొడలు, కటిప్రదేశము, నాభి, నడుము, కడుపు కలవాడు; ఆదరముతో కూడిన వాడు; శ్రీవత్సమనే పుట్టుమచ్చ, కౌస్తుభము అనే మణి, వనమాల అనే పేరు గలిగిన పూవులు ఆకులు చేర్చి కట్టి మెడ నుండి కాళ్ళ వరకు వ్రేలాడు మాలతో విరాజిల్లే వెడల్పైన రొమ్ము కలవాడు; తెల్లతామరల వంటి కన్నులు కలవాడు; సత్త్వగుణ సంపన్నుడు; జందెము, మొలతాడు, ముత్యాలపేరు, భుజకీర్తులు, అందెలు, కంకణాలు, మకరకుండలాలు, కిరీటము మొదలైన ఆభరణాలతో అలంకృత మైనవాడు; భక్తులను కాపాడేవాడు; చక్కని చెక్కిళ్ళు, నొసలు, ముక్కు, పెదవి, ముఖము చెవులు కలవాడు; నీలమేఘము వంటి దేహకాంతి కలవాడు; ప్రహ్లాదుడు, నారదుడు, సునందుడు, నందుడు మున్నగువారిచే పూజింపబడుతూ ఉండువాడు; లక్ష్మి, పుష్టి, తుష్టి, కీర్తి, కాంతి, ఇల, ఊర్జ, విద్య, అవిద్య, శక్తి, మాయ మున్నగు తేజోమూర్తులు శక్తులచే సేవింపబడేవాడు అయిన ఆ పరమాత్మునికి అక్రూరుడు మ్రొక్కాడు. భక్తిసంభ్రమాలతో తటాలున చేతులు జోడించి డగ్గుత్తికతో ఈవిధంగా స్తోత్రం చేసాడు.