దశమ స్కంధము - పూర్వ : రజకునివద్ద వస్త్రము ల్గొనుట
- ఉపకరణాలు:
ఆ సమయంబున నగరద్వారంబున నుండి వచ్చు రాగకారుం డగు నొక్క రజకునిం గాంచి హరి యిట్లనియె.
టీకా:
ఆ = ఆ; సమయంబునన్ = సమయము నందు; నగర = కోట; ద్వారంబున్ = గుమ్మము; నుండి = నుండి; వచ్చు = వస్తున్న; రాగకారుండు = దూర్తుడు, రంగులు వేయు వృత్తి కలవాడు; అగు = ఐన; ఒక్క = ఒకానొక; రజకున్ = చాకలివానిని {రజకుడు - బట్టలు ఉతుకువాడు, చాకలి}; కాంచి = చూసి; హరి = కృష్ణుడు; ఇట్లు = ఈ విధముగ; అనియె = పలికెను.
భావము:
ఆ సమయంలో నగరము వాకిటి నుండి వస్తున్న రంగులు వేసే (రాగకారుడు అనగా ధూర్తుడు అని కూడ అర్థం ఉంది) ఒక రజకుని చూసి శ్రీకృష్ణుడు ఇలా అన్నాడు
- ఉపకరణాలు:
"విందులమై నరేశ్వరుని వీటికి వచ్చితి మేము; మాకు మా
మందలలోనఁ గట్టికొన మంచి పటంబులు లేవు; నీ ముడిన్
సుందరధౌత చేలములు శోభిలుచున్నవి; తెమ్ము నిన్ను మే
లందెడు; నిమ్ము రాజుదెస నల్లుర; మో! రజకాన్వయాగ్రణీ!"
టీకా:
విందులము = చుట్టాలము; ఐ = అయ్యి; నరేశ్వరుని = రాజు యొక్క; వీటి = పట్టణమున; కిన్ = కు; వచ్చితిమి = వచ్చాము; ఏము = మేము; మా = మా; కున్ = కు; మా = మా యొక్క; మంద = వ్రేపల్లె; లోనన్ = అందు; కట్టికొనన్ = కట్టుకొనుటకు; మంచి = మేలయిన; పటంబులు = వస్త్రములు; లేవు = లేవు; నీ = నీ యొక్క; ముడిన్ = మూటలో; సుందర = అందమైన; ధౌత = ఉతికిన; చేలములున్ = వస్త్రములు; శోభిల్లుచున్నవి = ప్రకాశించుచున్నవి; తెమ్ము = తీసుకు రమ్ము; నిన్నున్ = నీకు; మేలు = శుభములు; అందెడున్ = కలుగును; ఇమ్ము = ఇచ్చివేయుము; రాజు = రాజు; దెసన్ = వైపు; అల్లురము = అల్లుళ్ళము; ఓ = ఓయీ; రజక = రజకుల; అన్వయ = వంశపు; అగ్రణీ = గొప్పవాడా.
భావము:
“ఓ రజకకులశ్రేష్ఠా! మేము రాచనగరికి అతిథులుగా వచ్చాము. మాకు మా పల్లెలో ధరించడానికి మంచి బట్టలు లేవు. నీ మూటలో ఉతికిన అందమైన బట్టలు ఉన్నాయి. మేము రాజుగారికి అల్లుళ్ళం. ఆ వస్త్రాలు మాకు ఇచ్చేయ్యి. నీకు మేలు కలుగుతుంది.”
- ఉపకరణాలు:
అనిన రోషించి వాఁ డిట్లనియె.
టీకా:
అనినన్ = అనగా; రోషించి = కోపగించి; వాడు = అతడు; ఇట్లు = ఇలా; అనియె = పలికెను.
భావము:
అలా బట్టలు ఇమ్మని శ్రీకృష్ణుడు అడగటంతో, ఆ ఆస్థాన రజకుడు ఎంతో కోపంచేసుకుని ఇలా అన్నాడు.
- ఉపకరణాలు:
"ఎట్టెట్రా? మనుజేంద్రు చేలములు మీ కీఁ బాడియే? మీరలుం
గట్టం బోలుదురే? పయో ఘృత దధి గ్రాసంబులన్ మత్తులై
యిట్టాడం జనెఁగాక గొల్లలకు మీ కెబ్బంగి నోరాడెడిన్;
గట్టా! ప్రాణముఁ గోలుపోయెదు సుమీ కంసోద్ధతిన్ బాలకా!
టీకా:
ఎట్టెట్రా = ఎలాగెలాగ; మనుజేంద్రు = రాజు యొక్క; చేలములున్ = బట్టలను; మీ = మీ; కున్ = కు; ఈన్ = ఇచ్చుట; పాడియే = ధర్మమా; మీరలున్ = మీరు మాత్రము; కట్టంబోలుదురే = కట్టుకొనగలరా; పయస్ = పాలు; ఘృత = నెయ్యి; దధి = పెరుగు; గ్రాసంబులన్ = తాగుటచేత; మత్తులు = మత్తెక్కినవారు; ఐ = అయ్యి; ఇట్లు = ఈ విధముగ; ఆడన్ = అనుట; చనెగాక = జరిగి ఉండవచ్చును; గొల్లల్ = గోపకుల; కున్ = కు; మీ = మీ; కున్ = కు; ఎబ్బంగి = ఏ విధముగ; నోరాడెడిన్ = నోళ్ళు తిరుగుతున్నాయి; కట్టా = అయ్యబాబోయ్; ప్రాణము = ప్రాణము; కోలుపోయెదు = పోతుంది; సుమీ = సుమా; కంస = కంసుడి యొక్క; ఉద్ధతిన్ = ఉద్వృత్తిచేత, ఆవేశముచేత; బాలకా = పిల్లవాడా.
భావము:
ఎలాగెలారా? ఒరే కుఱ్ఱాడా! మహారాజు బట్టలా? మీకివ్వచ్చుట్రా? ఇలాంటి బట్టలు మీరు కట్టగలరుట్రా? పాలు నెయ్యి పెరుగులు మెక్కి తలకొవ్వెక్కి ఇలా కూశారుగాని. లేకపోతే గొల్లపిల్లలకు మీకు ఇలాంటి మాటలు నోటికెలా వస్తాయి? అయ్యబాబోయ్! కంసమహారాజు గారి ఆవేశానికి ప్రాణాలు పోగొట్టుకుంటారురోయ్!
- ఉపకరణాలు:
మా రాజుసొమ్ముఁ గైకొన
నే రాజులు వెఱతు; రింత యెల్లిదమే; నీ
కీ రాజరాజగృహమున
నీ రాజసమేల? గొల్ల! యేగుము తలఁగన్."
టీకా:
మా = మా; రాజు = రాజు యొక్క; సొమ్మున్ = సంపదలను; కైకొనన్ = తీసుకొనుటకు; ఏ = ఏ ఇతర; రాజులున్ = రాజు లైనాసరే; వెఱతురు = బెదరెదరు; ఇంత = ఇంత అధికమైన; ఎల్లిదమే = ఎగతాళియా; నీ = నీ; కున్ = కు; ఈ = ఈ ప్రసిద్ధమైన; రాజరాజ = మహారాజు యొక్క; గృహమునన్ = నివాసము నందు; ఈ = ఇలాంటి; రాజసము = రాజసము; ఏలన్ = ఎందుకు; గొల్ల = గోపకుడా; ఏగుము = వెళ్ళిపొమ్ము; తలగన్ = తొలగి.
భావము:
ఓ గొల్లపిల్లవాడా! మా రాజుగారి సొమ్ము ముట్టుకోడానికి ఎంతటి రాజులైనా భయపడతారు. నీ కంతా వేళాకోళంగా ఉందేం! రాజులకు రాజైన ఈ కంసుని రాజ్యంలో నీ కింత రాజసమా దూరంగా తొలగిపో.”
- ఉపకరణాలు:
అనిన విని రోషించి.
టీకా:
అనినన్ = అనగా; విని = విని; రోషించి = కోపగించి.
భావము:
ఆ రజకుని మాటలకు గోపాల కృష్ణుడు మిక్కిలి కోపగించి. . . .
- ఉపకరణాలు:
ఘోర కరాగ్రతలంబున
ధీరుఁడు కృష్ణుండు శిరము దెగిపడఁ గొట్టెం
బౌరుల గుండెలు పగులఁగ
వీరోద్రేకిన్ మదావివేకిన్ జాకిన్.
టీకా:
ఘోర = భయంకరమైన; కరాగ్రతలంబునన్ = అరచేతితో; ధీరుడు = ధైర్యవంతుడు; కృష్ణుండు = కృష్ణుడు; శిరమున్ = తల; తెగి = తెగిపోయి; పడన్ = పడిపొవునట్లుగ; కొట్టెన్ = కొట్టెను; పౌరుల = పురజనుల; గుండెలు = హృదయములు; పగులగన్ = ముక్క లగునట్లు; వీర = మితిమీరిన; ఉద్రేకిన్ = ఉద్రేకము కలవానిని; మద = గర్వముచేత; అవివేకిన్ = తెలివిమాలినవానిని; చాకిన్ = రజకుని.
భావము:
ఆ రజకుడు అలా బీరంతో రెచ్చిపోవడంతో, పొగరుబోతుతనంతో తెలివితప్పి మెలగడంతో, భయంకర మైన తన అరచేత్తో ధీరుడైన శ్రీకృష్ణుడు తల తెగిపడేలా కొట్టాడు. అది చూసిన నగరంలోని ప్రజల గుండెలు పగిలిపోయాయి.
- ఉపకరణాలు:
అంత భగ్నశిరుం డైన రజకుం జూచి వానివారలు వెఱచి పటంబులు డించి పఱచిన రామకృష్ణులు వలసిన వస్త్రంబులు ధరియించి కొన్ని గోపకుల కొసంగి చనుచుండ.
టీకా:
అంతన్ = అప్పుడు; భగ్న = తెగిన; శిరుండు = తల కలవాడు; ఐన = అయిన; రజకున్ = ఆ చాకలివానిని; చూచి = చూసి; వాని = అతనికి చెందిన; వారలు = వారు; వెఱచి = బెదిరి; పటంబులు = బట్టలు; డించి = దింపేసి; పఱచిన = పారిపోయిన; రామ = రాముడు; కృష్ణులు = కృష్ణులు; వలసిన = కావలసినట్టి; వస్త్రంబులు = బట్టలు; ధరియించి = తొడగికొని; కొన్ని = కొన్నిటిని; గోపకుల్ = గోపకుల; కున్ = కు; ఒసంగి = ఇచ్చి; చనుచుండన్ = వెళ్తూ ఉండగ.
భావము:
అలా నేలకూలిన రజకుని చూసిన వాడి మనుషులు బట్టలు అక్కడే వదిలేసి భయంతో పారిపోయారు. అప్పుడు బలరాముడు కృష్ణుడు తమకు కావలసిన బట్టలు కట్టుకుని, కొన్ని గోపకుల కిచ్చి ముందుకుసాగారు.
- ఉపకరణాలు:
అంతట నొక వాయకుఁ డా
క్రంతన్ వసుదేవసుతులఁ గని బహువర్ణా
త్యంతమృదు పటాభరణము
లెంతయు సంతసముతోడ నిచ్చెన్ మెచ్చన్.
టీకా:
అంతటన్ = అప్పుడు; ఒక = ఒకానొక; వాయకుడు = బట్టలు నేయువాడు; ఆ = ఆ యొక్క; క్రంతన్ = దారిలో; వసుదేవసుతులన్ = బలరామ కృష్ణుడులను; కని = చూసి; బహు = అనేక; వర్ణా = రంగులు కలిగిన; అత్యంత = మిక్కిలి; మృదు = మృదువైన; పటా = వస్త్రములు; ఆభరణములు = అలంకారములు; ఎంతయున్ = మిక్కిలి; సంతసము = సంతోషము; తోడన్ = తోటి; ఇచ్చెన్ = ఇచ్చెను; మెచ్చన్ = మెచ్చుకొనునట్లు.
భావము:
అటు పిమ్మట ఆ దారిలో వస్తున్న ఒక నేతపనివాడు వసుదేవుడి కుమారులైన రామకృష్ణులను చూసి వారు మెచ్చుకొనేలా మిక్కిలి మెత్తనైన రంగు రంగుల వస్త్రాభరణాలను పరమ సంతోషంతో ఇచ్చాడు.
- ఉపకరణాలు:
కారుణ్యంబున వానిఁ గైకొని యలంకారంబు గావించి శృం
గారోదంచిత దిగ్గజేంద్ర కలభాకారంబులం బొల్చి రా
శూరుల్; మాధవుఁ డంత వాయకుని శుశ్రూషన్ మహాప్రీతుఁడై
సారూప్యంబును లక్ష్మియు న్నొసఁగె నైశ్వర్యాది సంధాయియై.
>>సుదాముని మాలలు గైకొనుట >>>>>
టీకా:
కారుణ్యంబునన్ = దయతో; వానిన్ = వాటిని; కైకొని = తీసుకొని; అలంకారంబున్ = శృంగారించుకొనుట; కావించి = చేసి; శృంగార = అలంకారములచే; ఉదంచిత = మిక్కిలి చక్కనైన; దిగ్గజ = గొప్ప ఏనుగు; ఇంద్ర = శ్రేష్ఠముల యొక్క; కలభ = ఏనుగు గున్నల; ఆకారంబులన్ = ఆకారములతో; పొల్చిరి = చక్కగ ఉన్నారు; శూరుల్ = వీరులు; మాధవుడు = కృష్ణుడు; అంతన్ = అప్పుడు; వాయకుని = నేతపనివాని; శుశ్రూషన్ = సేవచేత; మహా = మిక్కిలి; ప్రీతుడు = సంతోషించినవాడు; ఐ = అయ్యి; సారూప్యంబును = సమానమైన రూపమును; లక్ష్మియున్ = సంపదలను; ఐశ్వర్య = ఐశ్వర్యము; ఆది = మున్నగునవి; సంధాయి = కూర్చెడివాడు; ఐ = అయ్యి.
భావము:
శూరులైన రామకృష్ణులు ఆ వస్త్రాభరణాలను దయతో స్వీకరించి అలంకరించుకుని సింగారింపబడిన దిగ్గజాల గున్నల మాదిరి అందగించారు. పిమ్మట కృష్ణుడు ఆ నేతపనివాడి పరిచర్యకు మిక్కిలి సంతుష్టుడు అయ్యాడు. వాడికి సకల ఐశ్వర్యాలను అనుగ్రహించి, తన సారూప్యమును సంపత్తినీ ప్రసాదించాడు.