దశమ స్కంధము - పూర్వ : చాణూరునితో సంభాషణ
- ఉపకరణాలు:
అని పలుకుచు సకలజనులును జూచుచుండ రామకృష్ణులకుఁ జాణూరుండు యిట్లనియె.
టీకా:
అని = అని; పలుకుచు = మాట్లాడుకొనుచు; సకల = సర్వ; జనులు = ప్రజలు; చూచుచుండన్ = చూస్తుండగా; రామ = బలరాముడు; కృష్ణుల్ = కృష్ణుల; కున్ = కు; చాణూరుండు = చాణూరుడు; ఇట్లు = ఇలా; అనియె = పలికెను.
భావము:
పౌరులు అందరూ రామకృష్ణులను చూస్తూ ఇలా అనుకుంటుండగా, చాణూరుడు రామకృష్ణులతో ఇలా అన్నాడు. . .
- ఉపకరణాలు:
"వనమార్గంబున గోపబాలకులతో వత్సంబులన్ మేపుచుం
బెనఁగన్ మిక్కిలి నేర్చినా రనుచు నీ పృథ్వీజనుల్ చెప్ప మా
మనుజేంద్రుం డిట మిమ్ముఁ జీరఁ బనిచెన్ మల్లాహవక్రీడకుం;
జనదే కొంత పరాక్రమింప మనకున్ సభ్యుల్ విలోకింపఁగన్.
టీకా:
వన = అడవి; మార్గంబునన్ = దారిలో; గోప = యాదవ; బాలకుల = పిల్లల; తోన్ = తోటి; వత్సంబుల్ = దూడలను; మేపుచున్ = కాచుచు; పెనగన్ = కుస్తీపట్లు, మల్లయుద్ధం; మిక్కిలి = చాలాఎక్కువగా; నేర్చినారు = నేర్చుకొన్నారు; అనుచు = అని; ఈ = ఈ యొక్క; పృథ్వీ = రాజ్యములోని; జనులు = ప్రజలు; చెప్పన్ = చెప్పుచుండగా; మా = మా యొక్క; మనుజేంద్రుండు = రాజు {మనుజేంద్రుడు - మానవులకు ప్రభువు, రాజు}; ఇటన్ = ఇక్కడకు; మిమ్మున్ = మిమ్ములను; చీరన్ = పిలువ; పనిచెన్ = పంపించెను; మల్ల = కుస్తీపట్ల; ఆహవ = యుద్ధపు; క్రీడ = ఆట; కున్ = కి; చనదే = తగదా ఏమి, తగును; కొంత = కొంచెము; పరాక్రమింపన్ = పరాక్రమము చూపుట; మన = మనల; కున్ = కి; సభ్యుల్ = సభ వారు; విలోకింపగన్ = చూచునట్లుగా.
భావము:
“అడవిదారు లమ్మట గొల్లకుఱ్ఱాళ్ళతో కలసి దూడలు మేపుతూ కుస్తీపోటీలలో చాలా నేర్పుగడించా రని ఈ రాజ్యంలో ప్రజలు చెప్పుకుంటూంటే వినిన మా మహారాజు మల్లయుద్ధ క్రీడకు మిమ్మల్ని ఇక్కడకు పిలిపించాడు. ఇప్పుడు మనం మన మన పరాక్రమాలను సభాసదులు చూస్తూండగా కొంచెం ప్రదర్శించడం సముచితం.
- ఉపకరణాలు:
జవసత్వంబులు మేలె? సాము గలదే? సత్రాణమే మేను? భూ
ప్రవరుం బోసన మిమ్మనంగ వలెనే? పాళీ లభీష్టంబులే?
పవివో? కాక కృతాంతదండకమవో? ఫాలాక్షు నేత్రాగ్నివో?
నవనీతంబుల ముద్దగాదు; మెసఁగన్ నా ముష్టి గోపార్భకా!
టీకా:
జవ = వడి, వేగము; సత్వంబులు = బలములు; మేలె = బాగా ఉన్నవా; సాము = వ్యాయము చేయుట; కలదే = కలదా; సత్రాణమే = కాచుకునే శక్తి కలదేనా; మేను = దేహము; భూప్రవరుండున్ = రాజుకు; పోసనము = పోషణ, బ్రతుకు; ఇమ్ము = ఇప్పించమని; అనంగవలెనే = చెప్పవలెనా; పాళీలు = పాళీలు {పాళీలు - మల్లవిద్యావిశేషములు}; అభీష్టంబులే = ఇష్టమేనా; పవివో = వజ్రాయుధమువా ఏమో; కాక = కాని ఎడల; కృతాంత = యముని {కృతాంతుడు - చేయబడిన వినాశము కలవాడు, యముడు}; దండకమవో = దండాయుధమువా ఏమో; ఫాలాక్షు = శివుని {ఫాలాక్షుడు - నుదుట కన్ను కలవాడు, శివుడు}; నేత్ర = కంటి; అగ్నివో = నిప్పువా ఏమో తప్పించి; నవనీతంబుల = వెన్న {నవనీతము - నవోద్ధృతము, నవీనమైన పెరుగునుండి తీయబడినది, వెన్న}; ముద్ద = కడి; కాదు = కాదు; మెసగన్ = మెక్కుటకు; నా = నా యొక్క; ముష్టి = పిడికిటి గుద్దు; గోప = గొల్ల; అర్భకా = పిల్లవాడా.
భావము:
ఓ గొల్లపిల్లాడా! నీకు జవసత్త్వాలు బాగా ఉన్నయా? బాగా సాము నేర్చావా? శరీరం గట్టిదేరిందేనా? మహారాజు మిమ్మల్ని మెచ్చుకోవాలా? మల్ల విద్యా విశేషం పాళీలు అంటే ఇష్టమేనా? నా పిడికిటిపోటంటే ఏమిటో తెలుసా? ఇది పిడుగు లాంటిది లేదా యముని కాలదండం వంటిది లేదా ముక్కంటి కంటిమంట అనుకో నా పిడికిలిగ్రుద్దు వెన్నముద్ద కాదు తినటానికి. అర్ధమయిందా?
- ఉపకరణాలు:
జనములు నేర్చిన విద్యలు
జననాథునికొఱకుఁ గాదె? జననాథుఁడు నీ
జనములు మెచ్చఁగ యుద్ధం
బున మనముం గొంత ప్రొద్దు పుత్తమె? కృష్ణా!"
టీకా:
జనములు = ప్రజలు; నేర్చిన = నేర్చుకొన్నట్టి; విద్యలు = నేర్పులు; జననాథుని = రాజు; కొఱకున్ = కోసము; కాదె = కాదా ఏమి; జననాథుడున్ = రాజు; ఈ = ఈ యొక్క; జనములున్ = ప్రజలు; మెచ్చగన్ = భళీ అనగా, శ్లాఘించగా; యుద్ధంబునన్ = మల్లయుద్ధ క్రీడ యందు; మనమున్ = మనము; కొంత = కొంచెము; ప్రొద్దు = సమయము; పుత్తమె = గడుపుదామా; కృష్ణా = కృష్ణా.
భావము:
ఓయీ కృష్ణా! జనులు విద్యలు నేర్చుకోవడం మహారాజు మెప్పు కోసమే కదా! ప్రభువూ, ఈ ప్రజలూ మెచ్చుకొనేలా మనం మల్లయుద్ధంతో కొంత కాలక్షేపం చేద్దామేం?”
- ఉపకరణాలు:
అనిన విని హరి యిట్లనియె.
టీకా:
అనినన్ = అనగా; విని = విని; హరి = కృష్ణుడు; ఇట్లు = ఈవిధముగ; అనియె = పలికెను.
భావము:
వాడు అలా అనగా వినిన కృష్ణుడు ఇలా అన్నాడు.
- ఉపకరణాలు:
"సాములు లేవు; పిన్నలము; సత్వము గల్దనరాదు; మల్ల సం
గ్రామ విశారదుల్ గులిశ కర్కశదేహులు మీరు; మీకడన్
నేము చరించు టెట్లు? ధరణీశుని వేడ్కలు చేయువారముం
గాము; వినోదముల్ సలుపఁ గాదనవచ్చునె యొక్కమాటికిన్.
టీకా:
సాములు = సాముగరిడీలు చేయుటలు; లేవు = లేవు; పిన్నలము = చిన్నవాళ్ళము; సత్వము = బలము; కల్దు = ఉంది; అనరాదు = అనుటకు లేదు; మల్ల = కుస్తీ; సంగ్రామ = పోటీలలో; విశారదుల్ = మిక్కిలి నేర్పరులు; కులిశ = వజ్రాయుధమువలె; కర్కశ = కఠినములైన; దేహులు = శరీరములు కలవారు; మీరు = మీరు; మీ = మీ; కడన్ = వద్ద; నేము = మేము; చరించుట = మెలగుట; ఎట్లు = ఎలా; ధరణీశుని = రాజునకు; వేడ్కలు = వినోదములు; చేయువారమున్ = చేసేవాళ్ళము; కాము = కాదు; వినోదముల్ = వేడుకలు; సలుపన్ = చేయుటకు అంటే; కాదు = వద్దు; అనవచ్చునె = అని చెప్ప వచ్చా, చెప్పరాదు; ఒక్క = ఒక; మాటికిన్ = సారికైనను.
భావము:
“మాకు సాములు తెలియవు. మేము చిన్నవాళ్ళం. సత్తా ఉందని చెప్పలేము. మీరేమో కుస్తీపట్లలో నిష్ణాతులు. వజ్రాయుధం లాంటి కరుకైన శరీరాలు కలవారు. ఇలాంటి మీతో మేము ఎలా తలపడాలి. మీ రాజుగారికి వినోదం కలిగించే వాళ్ళము కాము కానీ, ఆడదామని ఆహ్వానిస్తే ఎప్పుడైనా కాదని అనరాదు కదా!
- ఉపకరణాలు:
నీ తోడుత నేఁ బెనఁగెదఁ
బ్రీతిన్ ముష్టికునితోడఁ బెనగెడి బలుఁ డు
గ్రాతత మల్లాహవమున
భూతలనాథునికి మెచ్చు పుట్టింతు సభన్."
టీకా:
నీ = నీ; తోడుతన్ = తోటి; నేన్ = నేను; పెనగెద = కలబడెదను; ప్రీతిన్ = ఇష్టముతో; ముష్టికుని = ముష్టికుడి; తోడన్ = తోటి; పెనగెడిన్ = కలబడును; బలుడు = బలరాముడు; ఉగ్ర = భయంకరము; ఆతత = విరివిగా కల; మల్ల = మల్లజెట్టీ; ఆహవమునన్ = యుద్ధము నందు; భూతలనాథున్ = రాజు; కిన్ = కి; మెచ్చు = సంతోషమును; పుట్టింతున్ = కలిగించెదను; సభన్ = సభలో.
భావము:
నీతో నేనూ, ముష్టికుడితో మా అన్న బలరాముడూ ఉత్సాహంగా కుస్తీపడతాము. భయంకర మల్లయుద్ధంతో భూలోకానికి ప్రభువైన కంసుడికి మెప్పు కలిగిస్తాము.”
- ఉపకరణాలు:
అనిన విని రోషించి చాణూరుం డిట్లనియె.
టీకా:
అనినన్ = అనగా; విని = విని; రోషించి = కోపించి; చాణూరుండు = చాణూరుడు; ఇట్లు = ఈ విధముగ; అనియె = పలికెను.
భావము:
కృష్ణుడి మాటలు వినిన చాణూరుడు ఇలా అన్నాడు.
- ఉపకరణాలు:
"నాతోఁ బోరఁగ నెంతవాఁడ? విసిరో! నాపాటియే నీవు? వి
ఖ్యాతుండం; గులజుండ; సద్గుణుఁడ; సత్కర్మస్వభావుండ; నీ
కేతాదృగ్విభవంబు లెల్లఁ గలవే; యీ వీటఁ బోరాడుటల్
వ్రేతల్ చూడఁగఁ గుప్పిగంతు లిడుటే? వీక్షింపు గోపార్భకా!
టీకా:
నా = నా; తోన్ = తోటి; పోరగన్ = పోరాడుటకు; ఎంతవాడవు = ఏ మాత్రము తగనివాడవు; ఇసిరో = ఛీ; నా = నాకు; పాటియే = సరితూగువాడవా, కాదు; నీవు = నీవు; విఖ్యాతుండన్ = ప్రసిద్ధుడను; కులజుండన్ = సత్కులంలో పుట్టినవాడిని; సద్గుణుడన్ = సుగుణములు కలవాడను; సత్ = మంచి; కర్మ = పనులు చేసెడి; స్వభావుండన్ = స్వభావము కలవాడను; నీ = నీ; కున్ = కు; ఏతత్ = అట్టి; దృగ్విభవంబులు = గుణసంపదలు; ఎల్లన్ = అన్ని; కలవే = ఉన్నాయా; ఈ = ఈ యొక్క; వీటన్ = పట్టణము నందు; పోరాడుటల్ = యుద్ధ క్రీడలు; వ్రేతల్ = గోపికలు; చూడన్ = చూచుచుండగ; కుప్పిగంతులు = కుప్పిగంతులు; ఇడుటే = వేయటమా, కాదు; వీక్షింపు = ఆలోచించి చూసుకొనుము; గోప = గొల్ల; అర్భకా = పిల్లవాడా.
భావము:
“ఔరా! గొల్లకుఱ్ఱాడా! నాతో కుస్తీకి నీవెంతవాడివి? నీవు నాకు సమానుడవి అవుతావా? నేను ప్రసిద్ధుడిని; సత్కులంలో పుట్టినవాడిని; సత్కర్మలు ఆచరించే స్వభావం కలవాడిని; నీకు ఇలాంటి గొప్పతనముందా? ఈ రాచనగరిలో పోరాడటం అంటే గొల్లల ముందు కుప్పిగంతులు వేయటం కాదు. బాగా ఆలోచించుకో.
- ఉపకరణాలు:
స్థాణున్ మెచ్చఁడు; బ్రహ్మఁ గైకొనఁడు; విష్వక్సేను నవ్వున్; జగ
త్ప్రాణున్ రమ్మనఁ డీడుగాఁ డని; మహా బాహాబలప్రౌఢి న
క్షీణుం; డాజికి నెల్లి నేఁ డనఁడు; వైచిత్రిన్ వినోదించు న
చ్చాణూరుం డొక గోపబాలు పనికిన్ శక్తుండు గాకుండునే?
టీకా:
స్థాణున్ = శివుని {స్థాణుడు - ప్రళయకాలమునను నుండువాడు, శివుడు}; మెచ్చడు = లెక్కజేయడు; బ్రహ్మన్ = బ్రహ్మదేవుని; కైకొనడు = లెక్కజేయడు; విష్వక్సేనున్ = విష్ణుమూర్తిని {విష్వక్సేనుడు - అంతటను వ్యాపించిన సేన కలవాడు, విష్ణువు}; నవ్వున్ = ఎగతాళి చేయును; జగత్ప్రాణున్ = వాయువును {జగత్ప్రాణుడు - విశ్వమునకు ప్రాణము ఐనవాడు, వాయువు, గాలి}; రమ్ము = యుద్ధమునకు రా; అనడు = అని పిలవడు; ఈడు = సరిజోడు; కాడు = కాడు; అని = అని; మహా = బహుమిక్కిలి; బాహా = భుజముల యొక్క; బల = బలము; ప్రౌఢిన్ = సామర్థ్యములచే; అక్షీణుండు = అధికుడు {అక్షీణుడు - తక్కువకానివాడు, అధికుడు}; ఆజి = యుద్ధమున; కిన్ = కు; ఎల్లి = రేపు; నేడు = ఇవాళ; అనడు = అని చెప్పడు; వైచిత్రిన్ = విశేష విధములతో; వినోదించున్ = క్రీడించును; ఆ = అట్టి; చాణూరుండు = చాణూరుడు; ఒక = ఒక; గోప = గోల్ల; బాలున్ = పిల్లవాని; పనికిన్ = పనిపట్టుటకు,శిక్షించుటకు; శక్తుండు = శక్తి కలవాడు; కాకుండునే = కాకపోవునా, తప్పకగును.
భావము:
ఈ చాణూరుడు ఈశ్వరుడినే మెచ్చుకోడు; బ్రహ్మదేవుడిని కూడ లెక్కచేయడు; విష్వక్సేనుడినైనా గేలిచేస్తాడు; తనకు సాటిరాడని వాయుదేవుడిని సైతం రణరంగానికి రమ్మని పిలవడు; అధికతరమైన భుజబలాతిరేకం తరగనివాడు; యుద్ధానికి రేపుమాపు అనని వాడు; చిత్రవిచిత్రంగా అలవోకగా కుస్తీలు పట్టేవాడు; ఇలాంటి జగజెట్టి అయిన చాణూరుడు ఒక గొల్ల కుఱ్ఱాడి పనిపట్టడానికి చాలడా?
- ఉపకరణాలు:
ప్రల్లద మేటికి గోపక!
బల్లిదుఁడను; లోకమందుఁ బ్రఖ్యాతుఁడ; నా
చల్లడము క్రింద దూఱని
మల్లురు లే రెందు ధరణిమండలమందున్.
టీకా:
ప్రల్లదము = బింకపు మాటలు; ఏటికి = ఎందుకు; గోపక = గొల్లవాడ; బల్లిదుడను = మిక్కిలి బలశాలిని; లోకము = లోకము; అందున్ = లో; ప్రఖ్యాతుడ = ప్రసిద్ధుడను; నా = నా యొక్క; చల్లడము = గుడిగ, తొడలాగు {చల్లడము - మోకాలివరకు గోచిపోసి కట్టుకోనెడి వస్త్ర కవచము, గుడిగి}; క్రిందన్ = కిందకి; దూఱని = దూరనట్టి; మల్లురు = మల్లవీరులు; లేరు = ఎవరు లేరు; ఎందున్ = ఎక్కడకూడ; ధరణిమండలము = భూమండలము; అందున్ = లో.
భావము:
గోవులను మేపుకునే కుఱ్ఱాడా! ప్రగల్భాలెందుకు? నేను మహా బలవంతుడిని. లోకంలో బాగా ప్రసిద్ధి గాంచిన వాడిని. ఓడిపోయి నా లంగోటా క్రింద దూరని జట్టీలు ఈ భూమండలంలో ఎక్కడా లేరు సుమా.
- ఉపకరణాలు:
చలమున నను డాసి జలరాశిఁ జొరరాదు-
నిగిడి గోత్రముదండ నిలువరాదు;
కేడించి కుంభిని క్రిందికిఁ బోరాదు-
మనుజసింహుఁడ నని మలయరాదు;
చేరినఁ బడవైతుఁ జెయి చాపఁగారాదు-
బెరసి నా ముందటఁ బెరుఁగరాదు;
భూనాథ హింసకుఁ బోరాదు నను మీఱి-
శోధింతుఁ గానలఁ జొరఁగరాదు;
- ఉపకరణాలు:
ప్రబలమూర్తి ననుచు భాసిల్లఁగారాదు;
ధరఁ బ్రబుద్ధుఁడ నని దఱుమరాదు;
కలికితనము చూపి గర్వింపఁగారాదు;
తరముగాదు; కృష్ణ! తలఁగు తలఁగు.
టీకా:
చలమున = పట్టుదలతో; ననున్ = నన్ను; డాసి = ఎదిరించి; జలరాశిన్ = సముద్రము నందు; చొరరాదు = దూరకూడదు (మత్స్యావతారుడవై); నిగిడి = అతిశయించి, నిక్కి; గోత్రము = కొండ (మంథర)కు; దండ = ఆధారముగ; నిలువరాదు = ఉండకూడదు (కూర్మావతారుడవై); కేడెంచి = మారుమొగము పెట్టుకొని; కుంభిన్ = భూమి; క్రింది = కింద; కిన్ = కి; పోరాదు = పోకూడదు (కూర్మావతారుడవై); మనుజసింహుడను = నరులలో సింహమును; అని = అని; మలయరాదు = మెలగకూడదు (నరసింహావతారుడవై); చేరినన్ = దగ్గరకు వస్తే; పడవైతున్ = పడదోసెదను; చెయి = చెయ్యి, హస్తము; చాపగారాదు = చాపకూడదు; బెరసి = చేరి; నా = నా; ముందటన్ = ఎదుట; పెరుగరాదు = ఎదగ కూడదు (త్రివిక్రముడవై); భూనాథ = రాజులను; హింస = చంపుట; కున్ = కు; పోరాదు = పోకూడదు (పరశురాముడవై); ననున్ = నన్ను; మీఱి = దాటి; శోధింతున్ = వెదకిపట్టుకొనెదను; కానలన్ = అడవులలో; చొరగరాదు = దూరకూడదు (శ్రీరామావతారుడవై).
ప్రబలమూర్తిని = గొప్పబలముకలవాడను; అనుచున్ = అని; భాసిల్లగారాదు = ప్రకాశింపకూడదు (బలరామావతారుడవై); ధరన్ = భూలోకమున; ప్రబుద్ధుడను = మిక్కిలిబుద్ధికలవాడను; అని = అని; తఱుమరాదు = తరిమేయకూడదు (బుద్ధావతారుడవై); కలికితనము = చాతుర్యము; చూపి = కనబరచి; గర్వింపగరాదు = అహంకరింపకూడదు (కల్క్యవతారుడవై); తరముగాదు = నీకు శక్యముకాదు; కృష్ణ = కృష్ణుడా; తలగుతలగు = తొలగిపొమ్ము.
భావము:
ఓ కృష్ణా! పౌరుషానికి పోయి నా దగ్గరకి వచ్చేక ఇక వేషాలేసి నాటకాలాడి తప్పించుకు పోడానికి అవకాశం ఉండదు జాగ్రత్త. తర్వాత (మత్స్యావతారంలో లా చేపలా వేషం కట్టి) సముద్రంలోకి పోడానికీ కుదరదు. (కూర్మావతారంలో మంథర పర్వతానికి కింద నిలబడి ఆధారంగా ఉన్నా నని తాబేలు వేషం కట్టి) కొండల దన్ను తీసుకోడానికీ అవ్వదు. (వరహావతారంలో భూమిని ధరించి దాని కిందున్నా కదా అని పంది వేషం కట్టి) తప్పించుకుపోయి భూమి కిందకి దూరడానికీ వీలవదు. (నరసింహావతారం ఎత్తిన వాడిని కదా అని) సింహంలాంటి మగాణ్ణి అన్ని విఱ్ఱవీగడానికీ కుదరదు. (వామనావతారంలో చెయ్యి చాచడం అలవాటే అనుకోకు) దగ్గరకు వస్తే పడదోసేస్తా. ఇక చెయ్యి చాచడానికి కూడ సందుదొరకదు. (త్రివిక్రమావతారం ఎత్తి పెరిగా కదా అని) నా ఎదురుగా పెచ్చుమీరడమూ అలవికాదు. (పరశురామావాతారంలో రాజులను చంపేసా అనుకోకు) నన్ను దాటి రాజుని హింసించడ మన్నది సాధ్యం కాదు. (రామావతారంలో అడవులకు పోయా కదా అని) అవసరమైతే అరణ్యంల్లో దాక్కుంటా అనుకోకు, గాలించి మరీ పట్టుకుంటా. (బలరామావతారం ఎత్తిన) ప్రబలమైన ఆకారం కలవాడను నేనే అని విఱ్ఱవీగడానికీ వీలుండదు. (బుద్ధావతారం ఎత్తిన వాడిని) పుడమిలో నేనే ప్రబుద్ధుణ్ణి అని బెదిరించి తరిమేద్దాం అనీ (కల్కి అవతారం ఎత్తుతా కదా అని) కపటంతో జయించేస్తా అని గర్వించటమూ వీలుకాదు సుమా. నాతో యుద్ధం చేయడం నీ తరంగాదులే, పో కృష్ణా! పారిపో.
- ఉపకరణాలు:
అదిగాక నీవు శ్రీహరి నంటేని.
టీకా:
అదిగాక = అంతేకాకుండ; నీవు = నీవు; శ్రీహరిని = విష్ణుమూర్తిని; అంటేని = అనినచో.
భావము:
అలాకాదని, నీవు ఆదినారాయణుడను అంటావేమో; అలా అయితే విను. . .
- ఉపకరణాలు:
మహిమతో నుండగ మథురాపురము గాని-
పొలుపార వైకుంఠపురము గాదు
గర్వంబుతో నుండఁ గంసుని సభ గాని-
సంసార రహితుల సభయుఁ గాదు
ప్రకటించి వినఁగ నా బాహునాదము గాని-
నారదు వీణాస్వనంబు గాదు
చదురు లాడఁగ మల్లజన నిగ్రహము గాని-
రమతోడి ప్రణయ విగ్రహము గాదు
- ఉపకరణాలు:
వెలసి తిరుగంగ వేదాంతవీధి గాదు
మొఱఁగిపో ముని మనముల మూల గాదు
సాఁగి నడువంగ భక్తుల జాడ గాదు
శౌరి! నా మ్రోల నీ వెందు జనియె దింక."
టీకా:
మహిమన్ = మహిమలు; తోన్ = తోటి; ఉండగన్ = ఉండుటకు; మథురా = ఇది మథుర అనెడి; పురము = పట్టణము; కాని = కాని; పొలుపారు = ఒప్పెడి; వైకుంఠపురము = వైకుంఠము; కాదు = కాదు; గర్వంబు = అహంకారము; తోన్ = తోటి; ఉండన్ = ఉండుటకు; కంసుని = కంసుడి యొక్క; సభ = సభ ఇది; కాని = కాని; సంసారరహితుల = ఏకాంతుల; సభయున్ = సభ ఏమీ; కాదు = కాదు; ప్రకటించి = ప్రసిద్ధపఱచి; వినగన్ = వినుటకు; నా = నా యొక్క; బాహునాదము = భుజములుచరచినశబ్దం; కాని = కాని; నారదు = నారదుని యొక్క; వీణా = వీణవాయించిన; స్వనంబు = ధ్వని; కాదు = కాదు; చదురులు = పరిహాసములు, నేర్పులు; ఆడగన్ = పలుకుటకు; మల్ల = మల్లయోధులైన; జన = వారితోటి; విగ్రహము = పోరాటము; కాని = కాని; రమ = లక్ష్మీదేవి; తోడి = తోటి; ప్రణయ = ప్రేమ; విగ్రహము = కలహము; కాదు = కాదు.
వెలసి = ప్రసిద్ధివహించి; తిరుగంగన్ = మెలగుటకు; వేదాంత = వేదాంతుల; వీధి = మార్గము; కాదు = కాదు; మొఱగి = వంచించి; పోన్ = పోవుటకు; ముని = ఋషుల; మనముల = మనసులందలి; మూల = మూల; కాదు = కాదు; చాగి = అతిశయించి; నడువంగన్ = వెళ్ళుటకు; భక్తుల = భక్తుల యొక్క; జాడ = దారి; కాదు = కాదు; శౌరి = కృష్ణా; నా = నాకు; మ్రోలన్ = ఎదురుగా; నీవు = నీవు; ఎందున్ = ఎక్కడకి; చనియెదు = పోయెదవు; ఇంక = ఇకమీద.
భావము:
వైభవోపేతంగా ఉందామనుకుంటున్నావేమో ఇది విలసిల్లే వైకుంఠం కాదు మధురానగరం; దర్పంతో తిరగడానికి ఇది సన్నాసుల సభ కాదు కంసమహారాజు కొలువుకూటమి; చక్కగావిందాం అనుకోకు. ఇది నారదుడి వీణా నాదము కాదు నా భుజాస్ఫాలన శబ్దం; పరిహాసాలు ఆడటానికి ఇది లక్ష్మీదేవి తోటి ప్రణయకలహము కాదు మల్ల యోధులతో రణరంగం; యధేచ్ఛగా సంచరించడానికి ఇది వేదాంతుల వీధి కాదు; దాగి ఉండటానికి ఇది మునుల మనఃకుహరం కాదు; అతిశయించి వెళ్ళడానికి ఇది భక్తులసంగతి కాదు; గుర్తుంచుకో కృష్ణా! నా ముందు నుంచీ ఇక నీవెక్కడకీ వెళ్ళలేవు.”
- ఉపకరణాలు:
అని పలికి.
టీకా:
అని = అని; పలికి = పలికి.
భావము:
చాణూరుడు ఇలా కృష్ణుడితో పలికి. . .
- ఉపకరణాలు:
రోషాగ్నిధూమప్రరోహంబు కైవడి-
శిరమున సన్నపు శిఖ వెలుంగ
నాశామదేభేంద్ర హస్తసన్నిభములై-
బాహుదండంబులు భయదములుగ
లయసమయాంతకోల్లసిత దంష్ట్రల భంగిఁ-
జాఁగిన కోఱ మీసములు మెఱయ
నల్లని తెగఁగల నడకొండ చాడ్పున-
నాభీల నీలదేహంబు వెలయఁ
- ఉపకరణాలు:
జరణహతుల ధరణి సంచలింపఁగ నభో
మండలంబు నిండ మల్ల చఱచి
శౌరి దెసకు నడచెఁ జాణూర మల్లుండు
పౌరలోకహృదయభల్లుఁ డగుచు.
టీకా:
రోష = కోపము అనెడి; అగ్ని = నిప్పువలని; ధూమ = పొగ; ప్రరోహంబు = మొలక; కైవడిన్ = వలె; శిరమునన్ = తలపైన; సన్నపు = సన్నదైన; సిక = శిగ; వెలుంగన్ = ప్రకాశించుచుండగా; ఆశా = దిక్కులందలి; మద = మదపు; ఇభ = ఏనుగు; ఇంద్ర = శ్రేష్ఠము యొక్క; హస్త = తొండములతో; సన్నిభములు = సమానములు; ఐ = అయ్యి; బాహు = భుజములు అనెడి; దండంబులున్ = కఱ్ఱలు; భయదములున్ = భయంకరములు; కన్ = కాగా; లయ = ప్రళయ; సమయ = కాల; అంతక = యముని; ఉల్లసిత = విజృంభించిన; దంష్ట్రల = కోరల; భంగిన్ = వలె; చాగిన = సాగినట్టి; కోఱ = పెద్ద; మీసములున్ = మీసములు; మెఱయన్ = మెరుస్తుండగా; నల్లని = నలుపురంగుకల; తెగ = ఎత్తు; కల = కలిగిన; నడకొండ = నడచెడికొండ; చాడ్పునన్ = వలె; ఆభీల = భయంకరమైన; నీల = నల్లని; దేహంబు = శరీరము; వెలయన్ = ప్రసిద్ధముకాగా; చరణ = అడుగుల; హతుల = తొక్కుడులచే.
ధరణి = భూమి; సంచలింపగన్ = అదురునట్లుగ; నభః = ఆకాశ; మండలంబు = ప్రదేశము; నిండన్ = నిండిపోవునట్లుగ; మల్లచఱచి = భుజములుచరిచి; శౌరి = కృష్ణుని; దెస = వైపున; కున్ = కు; నడచెన్ = వచ్చెను; చాణూర = చాణూరుడనెడి; మల్లుండు = మల్లవీరుడు; పౌర = పురజనుల; లోక = సమూహము యొక్క; హృదయ = మనస్సులకు; భల్లుడు = బల్లెమైనవాడు; అగుచున్ = అగుచు.
భావము:
గగనమండలం నిండేలా భుజాలు చరిచిన చాణూర మల్లుడు, కోపమనే అగ్ని నుంచి ప్రసరించే సన్నని పొగ మాదిరిగా అతని తలపై పిలకజుట్టు ప్రకాశిస్తుండగా; దిగ్గజముల తొండాలకు సమానమైన పొడుగాటి చేతులు భీతిని కలిగిస్తుండగా; ప్రళయకాలం లోని యమధర్మరాజు పదునైన కోరల వలె పొడవైన కోరమీసాలు మెరుస్తుండగా; నల్లని నిడుపైన నడకొండలాగ భయంకరమైన నల్లని దేహం పెల్లుబుకుతుండగా; అడుగుల తాకిడికి నేల అదురి పోతుండగా; చూస్తున్న పట్టణ ప్రజల హృదయాలకు ఆ దృశ్యం బల్లెంలా తగులుతుండగా చాణూరమల్లుడు కృష్ణుడి వేపు నడిచాడు.