దశమ స్కంధము - పూర్వ : బకాసుర వధ
- ఉపకరణాలు:
అకలంకులు బాలురు గని
రకుటిలదంభోళిహతసితాద్రి శిఖర రూ
పకమున్ హరిహింసారం
భకమున్ బకమున్ విశాల భయదాంబకమున్.
టీకా:
అకలంకులు = కపట మెరుగని వారు; బాలురున్ = పిల్లలు; కనిరి = చూసితిరి; అకుటిల = వాడి తగ్గుటలేని; దంభోళి = వజ్రాయుధముచేత; హత = కొట్టబడిన; సిత = తెల్ల; అద్రి = పర్వతపు; శిఖర = శిఖరము; రూపకమున్ = ఆకృతి గలదానిని; హరిన్ = బాలకృష్ణుని; హింసా = చంపెడి; ఆరంభకమున్ = ప్రయత్నము కలదానిని; బకమున్ = కొంగను; విశాల = పెద్ద; భయద = భయము కలిగించెడి; అంబకమున్ = కన్నులు కలదానిని.
భావము:
అలా తిరిగి వస్తున్నప్పుడు పుణ్యమూర్తులైన ఆ బాలకులు మహా భయంకరమైన ఒక కొంగను చూసారు. పూర్వం ఇంద్రుని వజ్రాయుధం రెక్కలను విరగగొట్టగా క్రిందపడిన పెద్ద కొండశిఖరమా అన్నట్లు ఆకొంగ నిలపడి ఉంది. భయంకరమైన పెద్ద కన్నులతో కృష్ణుని చంపడానికి అక్కడ వేచి ఉంది.
- ఉపకరణాలు:
కని దాని యొడలిపొడవునకు వెఱఁగుపడి చూచుచుండ.
టీకా:
కని = చూసి; దాని = దాని యొక్క; ఒడలి = దేహపు; పొడవున్ = భారీతనమున; కున్ = కు; వెఱగుపడి = ఆశ్చర్యపోయి; చూచుచుండ = చూస్తుండగా.
భావము:
ఆ గోపకుమారులు ఆ దొంగకొంగ పొడవును నిర్ఘాంతపోయి చూస్తుండగా......
- ఉపకరణాలు:
ఎల్ల పనులు మాని యేకాగ్రచిత్తుఁ డై
మౌనివృత్తి నితర మతము విడిచి
వనములోన నిలిచి వనజాక్షుపై దృష్టి
చేర్చి బకుఁడు తపసి చెలువుఁ దాల్చె.
టీకా:
ఎల్ల = అన్ని; పనులు = వ్యాపారములు; మాని = విసర్జించి; ఏకాగ్రచిత్తుడు = మనసు లగ్నమైన వాడు; ఐ = అయ్యి; మౌని = మునుల; వృత్తిన్ = వలె; ఇతర = అన్యమైన; మతము = ఆలోచనలు; విడిచి = వదలిపెట్టి; వనము = కొలను; లోనన్ = అందు; నిలిచి = నిలబడి; వనజాక్షున్ = కృష్ణుని {వనజాక్షుడు - వనజము (పద్మము)లవంటి అక్షుడు (కన్నులు గలవాడు), కృష్ణుడు}; పైన్ = మీద; దృష్టి = మనసును; చేర్చి = లగ్నము చేసి; బకుడు = బకాసురుడు; తపసి = తపసుల; చెలువున్ = రీతిని; తాల్చెన్ = ధరించెను.
భావము:
ఆ కొంగ అన్ని పనులు మానేసి ఏకాగ్రచిత్తంతో అడవిలోని కొలనులో మునిలాగా నిలబడి ఉన్నది. ఇంక ఏ విధమైన కోరికలు లేవు ఒక్క కృష్ణుడి మీదనే దృష్టి అంతా కేంద్రీకరించింది. కృష్ణుడిని శత్రుత్వంతో చంపజూచే ఆ ప్రయత్నంలో మహర్షులు చేయదగిన తపస్సు దానికి సిద్ధించింది.
- ఉపకరణాలు:
ఇ వ్విధంబున నొదుగు పెట్టుకొని యుండి.
టీకా:
ఈ = ఈ; విధంబునన్ = లాగున; ఒదుగుపెట్టుకొని = పొంచి; ఉండి = ఉండి.
భావము:
అలా నీటిలో మాటువేసి ఉన్నాడు ఆ బకాసురుడు.
- ఉపకరణాలు:
చంచువు దీఁటి పక్షములు జల్లున విచ్చి పదంబు లెత్తి కు
ప్పించి నభంబుపై కెగసి, భీషణ ఘోషణ వక్తృడై విజృం
భించి గరుత్సమీరమున భిన్నము లై తరులోలిఁ గూలఁగా
మించి బకాసురుం డొడిసి మ్రింగె సహిష్ణునిఁ జిన్నికృష్ణునిన్.
టీకా:
చంచువున్ = ముక్కు; దీటి = సవిరించుకొని; పక్షములు = రెక్కలు; జల్లునన్ = చటుక్కున; విచ్చి = విప్పుకొని; పదంబులన్ = కాళ్ళు; ఎత్తి = ఎత్తి; కుప్పించి = గెంతి; నభంబున్ = ఆకాశమువైపున; కున్ = కి; ఎగిసి = ఎగిరి; భీషణ = భయంకరమైన; ఘోషణ = గట్టిధ్వని గల; వక్తృడై = నోరు గలవాడు; ఐ = అయ్యి; విజృంభించి = రెచ్చిపొయి; గరుత్ = రెక్కల; సమీరమునన్ = గాలిచేత; భిన్నములు = విరిగిపోయినవి; ఐ = అయ్యి; తరులు = చెట్లు; ఓలిన్ = వరుసగా; కూలఁగా = పడిపోగా; మించి = అతిశయించి; బకాసురుండు = బకాసురుడు; ఒడిసి = ఒడిసిపట్టుకొని; మ్రింగెన్ = మింగివేసెను; సహిష్ణునిన్ = కృష్ణుని {సహిష్ణుడు - సుఖదుఃఖముల మానావమానముల ఙ్ఞానాఙ్ఞానముల ఎడ మిక్కిలి ఓర్పుగలవాడు, ద్వంద్వాతీతుడు, విష్ణువు}; చిన్ని = బాల; కృష్ణునిన్ = కృష్ణుని.
భావము:
ఆ టక్కరి కొంగ ఒక్కసారిగా కృష్ణునివైపు కుప్పించి దూకింది. ముక్కు విదిలించింది. రెక్కలు జల్లున విప్పి పాదాలు పైకెత్తి ఆకాశంలోకి ఎగిరింది. భయంకరంగా కూతపెడుతూ విజృంభించింది. దాని రెక్కల గాలికి అక్కడి చెట్లు విరిగి పడిపోయాయి. “సరే చూద్దాం” అని ఓర్పు వహించిన కృష్ణుణ్ణి తన ముక్కుతో బకాసురుడు ఒడిసిపెట్టి మ్రింగేశాడు.
- ఉపకరణాలు:
సంగడి లోకము లన్నియు
మ్రింగుచుఁ గ్రక్కుచును బయల మెలఁగించుచు ను
ప్పొంగెడు వేడుకకాఁ డటు
మ్రింగుడుపడె బకునిచేత మీఁ దెఱిఁగి నృపా!
టీకా:
సంగడిన్ = గుత్తగుచ్చి. సమూహముగా; లోకములు = లోకములను; అన్నియున్ = ఎల్లను; మ్రింగుచు = లయము చేసుకొనుచు; క్రక్కుచు = బహిర్గతము చేయుచు; బయల = ప్రకాశముగ; మెలగించుచును = ప్రవర్తింప జేయుచు; ఉప్పొంగెడు = సంతోషించుచుండు నట్టి; వేడుకకాడు = వినోదములు కలవాడు; అటు = అలా; మ్రింగుడుపడె = మింగబడెను; బకుని = బకాసురుని; చేతన్ = వలన; మీదన్ = జరగబోయెడిది; ఎఱిగి = తెలిసి; నృపా = రాజా {నృపుడు - నరులను పాలించువాడు, రాజు}.
భావము:
రాజా! పరీక్షిత్తూ! ఈ బ్రహ్మాండాలు అన్నింటినీ తనలో నుండి పుట్టిస్తూ మళ్లీ మ్రింగి వేస్తూ ఆడిస్తూ ఉండే లీలామయుడు అయిన ఆ కృష్ణుడు అంతా తెలిసి బకాసురుని చేత మ్రింగబడ్డాడు.
- ఉపకరణాలు:
దనుజుఁడు మ్రింగినఁ గృష్ణునిఁ
గనలేక బలాది బాలకప్రముఖు లచే
తనులై వెఱఁ గందిరి చ
య్యనఁ బ్రాణములేని యింద్రియంబుల భంగిన్.
టీకా:
దనుజుడు = రాక్షసుడు; మ్రింగినన్ = మింగివేయగా; కృష్ణునిన్ = కృష్ణుడిని; కనలేక = చూడలేక; బల = బలరాముడు; ఆది = మున్నగు; బాలక = గొల్లపిల్లలలో; ముఖ్యులు = ప్రముఖులు; అచేతనులు = చేష్టలుడిగినవారు; ఐ = అయ్యి; వెఱగు = దిగ్భ్రమ; అందిరి = చెందిరి; చయ్యన = చటుక్కున; ప్రాణములు = ప్రాణములు; లేని = పోయిన; ఇంద్రియంబుల = ఇంద్రియముల; భంగిన్ = వలె.
భావము:
అలా రాక్షసుడు మ్రింగిడంతో బలరాముడు మొదలైన గోపాలబాలకులు కృష్ణుడు కనిపించక, ప్రాణంలేని అవయవాలవలె అచేతనులై భయంతో కంపించిపోయారు.
- ఉపకరణాలు:
అట్లు మ్రింగుడుపడి లోనికిం జనక.
టీకా:
అట్లు = ఆ విధముగ; మ్రింగుడుపడి = మింగబడి; లోనికిన్ = కడుపులోకి; చనక = వెళ్ళకుండ.
భావము:
అలా మ్రింగబడిన కృష్ణుడు ఆ రాకాసికొంగ గొంతుక దాటి లోపలికి పోలేదు. . . .
- ఉపకరణాలు:
కంఠోపాంతము దౌడలున్ మెఱముచుం గాలాగ్ని చందంబునం
గుంఠీభూతుఁడు గాక వేండ్రమగు నా గోపాలబాలున్ జయో
త్కంఠున్ బ్రహ్మగురున్ మహామహిముఁ జక్కం మ్రింగ రాదంచు సో
ల్లుంఠం బాడుచు వాఁడు గ్రక్కె వెడలన్ లోకం బశోకంబుగన్.
టీకా:
కంఠ = గొంతుక; ఉపాంతమున్ = లోపల (అంగిలి) అందు; దౌడలున్ = చెంపల లోపలనుండి; మెఱముచున్ = మెరమెర లాడించు {మెఱము – మెరమెర (కంటిలోని నలుసు మెదలుట యందలి ధన్యనుకరణ) లాడించు,చూ నాటిన శల్యాదులను మెదల్చునట్లు మెదులు}; కాలాగ్ని = ప్రళయాగ్ని; చందంబునన్ = వలె; కుంఠీభూతుఁడు = అణగిఉండువాడు; కాకన్ = కాకుండగా; వేండ్రము = తపింపజేయువాడు; అగున్ = ఐన; ఆ = ఆ యొక్క; గోపాలబాలున్ = బాలకృష్ణుని; జయోత్కంఠున్ = గెలుచుట యందు ఉత్సహము కలవానిని; బ్రహ్మ = బ్రహ్మదేవునికి; గురున్ = తండ్రి యైనవానిని; మహా = గొప్ప; మహిమున్ = మహిమలు కలవానిని; చక్కన్ = అనువుగా; మ్రింగరాదు = మింగుట వీలుకాదు; అంచున్ = అనుచు; సోల్లుంఠంబాడుచు = నిందించుచు (జాతీయము); వాడున్ = అతడు; క్రక్కెన్ = వెళ్ళగ్రక్కెను; వెడలన్ = బయటకు; లోకంబు = సమస్తప్రాణులు; అశోకంబుగన్ = విచారము లేని వగునట్లు.
భావము:
ఆ బకాసురుని కంఠం ముందు భాగమూ దౌడలూ కాలాగ్నివలె మండిస్తూ విజృంభించాడు కృష్ణుడు నిప్పుముద్దలాగ బకాసురుని కంఠానికి అడ్డుపడ్డాడు. అతడు విజయం సాధించే శీలంకలవాడు; బ్రహ్మదేవుడు అంతటివాడికి తండ్రి; అతడు మహా మహిమ గలిగినవాడు. అతడు మ్రింగుడుపడడం లేదని దీర్ఘంగా నిందిస్తూ, ఆ బకాసురుడు కృష్ణుణ్ణి మళ్లీ బయటకి వెళ్ళగ్రక్కాడు. అలా కృష్ణుడు బయటపడటం చూసి లోకం అంతా సంతోషించింది.
- ఉపకరణాలు:
క్రక్కి మహాఘోషముతోఁ
జక్కగఁ దనుఁ బొడువరాఁగఁ జంచులు రెండున్
స్రుక్కఁగఁ బట్టి తృణము క్రియ
గ్రక్కున హరి చీరె బకునిఁ గలహోత్సుకునిన్.
టీకా:
క్రక్కి = వెడలగ్రక్కి; మహా =పెద్ద; ఘోషము = అరుపుల; తోన్ = తోటి; చక్కగన్ = చక్కగా; తన్నున్ = తనను; పొడవరాగ = పొడవబోగా; చంచులు = ముక్కుపుటములు; రెండున్ = రెంటిని (2); స్రుక్కన్ = లొంగునట్లు; పట్టి = పట్టుకొని; తృణము = గడ్డిపోచ; క్రియన్ = వలె; క్రక్కున = చటుక్కున; హరి = కృష్ణుడు; చీరెన్ = చీల్చివేసెను; బకుని = బకాసురుని; కలహ = కయ్యానికి; ఉత్సుకునిన్ = కాలుదువ్వువానిని.
భావము:
ఆవిధంగా బయటికి క్రక్కివేసిన కృష్ణుణ్ణి ఆ కొక్కెర రక్కసి ముక్కుతో పొడిచి చంపేద్దామని భీకరంగా నోరు తెరచి ముందుకు దూకాడు. కలహానికి కాలు దువ్వే ఆ కొంగ ముక్కు రెండు భాగాలను కృష్ణుడు రెండు చేతులతో పట్టుకుని గడ్డిపరకను చీల్చినట్లు నిలువునా చీల్చేసాడు. .
- ఉపకరణాలు:
అప్పు డా నందనందనుమీఁద వేలుపులు చాలపులుగా నందన మల్లికాది కుసుమవర్షంబులు హర్షంబునం గురియించిరి; దేవవాద్యంబులు మొరసె; రామాది గోపకుమారులు ప్రాణంబులతోఁ గూడిన యింద్రియంబులునుం బోలెఁ గ్రమ్మఱ కృష్ణునిం గని రమ్మని కౌఁగిలించుకొని కృష్ణసహితులయి లేఁగదాఁటుల మరల దాఁటించుకొని మందగమనంబున మంద కరిగిరి; వారలచేత నా వృత్తాంతం బంతయు విని వెఱంగుపడి గోపగోపికాజనంబులు.
టీకా:
అప్పుడు = అప్పుడు; ఆ = ఆ ప్రసిద్ధుడైన; నందనందను = బాలకృష్ణుని {నంద నందనుడు – నందుని యొక్క నందనుడు (కొడుకు), కృష్ణుడు}; మీదన్ = పైన; వేలుపులు = దేవతలు; చాలుపులుగాన్ = జల్లులుగా; నందన = నందనవనములోని; మల్లిక = మల్లెలు; ఆది = మున్నగు; కుసుమ = పూల; వర్షంబులున్ = వానలను; హర్షంబునన్ = సంతోషముతో; కురియించిరి = జల్లిరి; దేవ = దేవతా; వాద్యంబులున్ = వాయిద్యములు; మొరసెన్ = మోగినవి; రామ = బలరాముడు; ఆది = మున్నగు; గోపకుమారులు = గొల్లపిల్లలు; ప్రాణంబులన్ = జీవముల; తోన్ = తోటి; కూడిన = కలిగి యున్న; ఇంద్రియంబులునున్ = ఇంద్రియముల; పోలెన్ = వలె; క్రమ్మఱన్ = మరల; కృష్ణునిన్ = బాలకృష్ణుని; కని = కనుగొని; రమ్ము = దగ్గరకు రమ్ము; అని = అని; కౌగలించుకొని = కౌగలించుకొని; కృష్ణ = కృష్ణునితో; సహితులు = కూడినవారు; అయి = ఐ; లేగ = చిన్నదూడల; దాటులన్ = గుంపులను; మరల = మళ్ళీ; దాటించుకొని = తోలుకొని; మందగమనంబున = మెల్లని నడకతో; మందకున్ = పల్లెకు; అరిగిరి = వెళ్ళిరి; వారల = వారి; చేతన్ = వలన; ఆ = ఆ యొక్క; వృత్తాంతంబు = జరిగినది; అంతయున్ = సమస్తమును; విని = విని; వెఱంగుపడి = ఆశ్చర్యపోయి; గోప = యాదవులు; గోపికా = యాదవస్త్రీల; జనంబులు = సమూహములు.
భావము:
అలా బకాసురుని చంపగానే కృష్ణుడి మీద దేవతలు సంతోషంగా రకరకాల పూలవానలు కురిపించారు. ఆకాశంలో దుందుభి ధ్వనులు వినిపించాయి. ప్రాణాలు రాగానే ఇంద్రియాలుకూడా ఎలా సచేతనాలు అవుతాయో అలాగే బలరాముడు మొదలైన గోపకుమారులు అందరూ బ్రతికిపోయామని సంతోషించారు. “బ్రతికి వచ్చావా కృష్ణా!” అంటూ అతణ్ణి కౌగలించుకున్నారు. అందరూ కలసి మందలను మళ్లించుకుని నెమ్మదిగా తమ ఇండ్ల వద్దకు చేరుకున్నారు. బకాసురవధను గురించిన కధ అంతా వారు చెప్పగా గోకులంలోని గోపగోపికాజనాలు విని నివ్వెరపోయారు.
- ఉపకరణాలు:
“ఆపదలమీఁద నాపద
లీ పాపనిఁ జెంది తొలఁగె; నీ యర్భకుపై
వే పడిన ఖలులు దహనుని
వైపున శలభముల పగిదిఁ బడిరి ధరిత్రిన్.”
టీకా:
ఆపద = ప్రమాదము, విపత్తు; మీదన్ = తరువాత; ఆపదలు = విపత్తులు; ఈ = ఈ; పాపనిన్ = కుఱ్ఱవానికి; చెంది = కలిగి; తొలగెన్ = తప్పిపోయినవి; ఈ = ఈ; అర్భకుని = పిల్లవాని; పైన్ = మీద; వేపడిన = వేగిరంగా వచ్చి మీద పడిన, కలియబడిన; ఖలుల = దుష్టులు; దహనుని = మంటల; వైపున్ = లోనికి; శలభముల = మిడుతల; పగిదిన్ = వలె; పడిరిధరిత్రిన్ = నేలకూలిపొయిరి, చచ్చిరి.
భావము:
“ఈ లేతపాపనికి ఆపదలపై ఆపదలు వచ్చినట్లే వచ్చి తొలగిపోయాయి. పసివాడు కదా అని కృష్ణుడిపైకి విజృంభించిన దుర్మార్గులు ఎవరైనా సరే అగ్నిలో పడిన మిడతలలాగా భస్మమైపోయారు”
- ఉపకరణాలు:
అని పలికిరి; మఱియు నా రామకృష్ణులు క్రేపులం గాచు తఱి.
టీకా:
అని = అని; పలికిరి = అనుకొనిరి; మఱియున్ = ఇంకను; ఆ = ఆ ప్రసిద్ధులైన; రామ = బలరామ; కృష్ణులు = శ్రీకృష్ణులు; క్రేపులన్ = ఆవుదూడలను; కాచు = మేపెడి, పాలించెడి; తఱిన్ = సమయమునందు.
భావము:
ఆ రామకృష్టులు ఆ దూడలను మేపే వయసులో తోటి గోపకులు అలా అనుకున్నారు.
- ఉపకరణాలు:
కపులమై జలరాశిఁ గట్టుదమా యని-
కట్టుదు రడ్డంబు కాలువలకు;
మునులమై తపములు మొనయుదమా యని-
మౌనులై యుందురు మాటలేక;
గంధర్వవరులమై గానవిద్యలు మీఱఁ-
బాడుదమా యని పాడఁ జొత్తు;
రప్సరోజనులమై యాడుదమా యని-
యాఁడు రూపముఁ దాల్చి యాఁడఁ జనుదు;
- ఉపకరణాలు:
రమర దైత్యవరులమై యబ్ధిఁ ద్రత్తమా
యని సరోవరముల యందు హస్త
దండచయముఁ ద్రిప్పి తరుతురు తమ యీడు
కొమరు లనుచరింపఁ గొమరు మిగుల.
<<<<<<<< వత్సాసుర వధ
టీకా:
కపులము = వానరులము; ఐ = అయ్యి; జలరాశిన్ = వారధిని; కట్టుదుమా = కడదామా; అని = అని; కట్టుదరు = నిర్మించెదరు; అడ్డంబు = అడ్డకట్ట, ఆనకట్ట; కాలువలు = కాలువలు; కున్ = కు; మునులము = ఋషులము; ఐ = అయ్యి; తపములున్ = తపస్సులు; మొనయుదమా = గట్టిగా చేద్దామా; అని = అని; మౌనులు = మాట్లాడనివారు; ఐ = అయ్యి; ఉందురు = ఉంటారు (కొంతసేపు); మాటలేకన్ = మాట్లాడుటకుండగ; గంధర్వ = గాయక; వరులము = శ్రేష్ఠులము; ఐ = అయ్యి; గాన = పాటలు పాడుట యందు; విద్యలు = నేర్పులు; మీఱన్ = అతిశయించునట్లు; పాడుదమా = పాడుదామా; అని = అని; పాడన్ = పాటలు పాడుట; చొత్తురు = మొదలిడుదురు; అప్సరస్ = అప్సరస; జనులము = సమూహములు; ఐ = అయ్యి; ఆడుదమా = నృత్యములు చేద్దామా; అని = అని; ఆడు = స్త్రీల, నర్తకుల; రూపమున్ = ఆకృతి; తాల్చి = ధరించి; ఆడన్ = నాట్యమాడుట; చనుదురు = మొదలిడుదురు; అమర = దేవతలు.
దైత్య = రాక్షసులు; వరులము = శ్రేష్ఠులము; ఐ = అయ్యి; అబ్ధిన్ = సముద్రమును; త్రత్తమా = చిలికెదమా; అని = అని; సరోవరములన్ = చెరువుల; అందున్ = లో; హస్త = చేతులు యనెడి; దండ = కఱ్ఱల; చయమున్ = సమూహములను; త్రిప్పి = తిప్పి; తరుతురు = తుళ్ళించెదరు; తమ = వారి; ఈడు = తోటి; కొమరులు = పిల్లలు; అనుచరింపన్ = అలాగే చేయుచుండగా; కొమరులు = అందములు; మిగులన్ = అతిశయించునట్టు.
భావము:
ఆ బలరామకృష్ణులూ గోపాలబాలురూ దూడలను కాచే సమయాలలో రకరకాల ఆటలు ఆడుకునేవారు “మనం అందరం కోతుల మట సముద్రానికి వారధి కడదామా” అంటూ కాలువలకు అడ్డం కడుతూ ఉంటారు. “మనం మునులమట తపస్సు చేసుకుందామా” అంటూ కన్నులు మూసుకుని మునులవలె మౌనంగా ఉండి పోతారు. “మనం గంధర్వ శ్రేష్ఠుల మట. ఎవరు పాటలు బాగాపాడుతారో” అంటూ పాటలు పాడుతారు. “మనం అందరం అప్సరసలమట నాట్యం చేద్దామా” అంటూ నర్తకుల వేషాలు వేసుకుని నాట్యాలు చేస్తారు. “మేము దేవతలం; మీరు రాక్షసులు అట; సముద్రాన్ని మథించుదామా” అంటూ చెరువులలో చేరి చేతులతో నీళ్ళు చిలుకుతారు. బలరామకృష్ణులు ఏ పని చేస్తే మిగిలిన గోపకులు అందరూ వారినే అనుసరించి ఆ పనినే చేస్తారు. ఈ విధంగా రకరకాల ఆటపాటలతో వారందరూ అందరికీ ముద్దుగొలిపేటట్లు కన్నులకువిందు చేస్తూ ఉండేవారు.