దశమ స్కంధము - ఉత్తర : రుక్మి బలరాముల జూదంబు
- ఉపకరణాలు:
"పూని మనము గొంత ప్రొద్దువోకకు రామ!
నెత్త మాడ నీవు నేర్తు వనఁగ
విందు; మిపుడు గొంత వెల యొడ్డి యాడుద"
మనిన బలుఁడు "లెస్స" యని చెలంగె.
టీకా:
పూని = యత్నించి; మనమున్ = మనము; కొంత = కొద్ది; ప్రొద్దుపోక = కాలక్షేపము; కున్ = కు; రామ = బలరాముడ; నెత్తము = జూదము; ఆడన్ = ఆడుట; నీవు = నీవు; నేర్తువు = వచ్చినవాడవు; అనగన్ = అని; విందున్ = విన్నాను; ఇపుడు = ఇప్పుడు; కొంత = కొంత; వెల = పందెము; ఒడ్డి = పెట్టి; ఆడుదము = ఆడుదాము; అనినన్ = అనగా; బలుడు = బలరాముడు; లెస్స = మంచిది; అని = అని; చెలంగె = చెలరేగెను.
భావము:
“బలరామా! జూదంలో నీవు సమర్ధుడవని విన్నాను. మనం కాలక్షేపానికి జూదమాడుదామా? ఇప్పుడు పందెం పెట్టుకుని జూదమాడుదామా?” అని పిలువగా, బలరాముడు అందుకు ఉత్సాహంగా “సరే” అన్నాడు.
- ఉపకరణాలు:
మదిలోని చలము డింపక
పది యిరువది నూఱు వేయి పదివే లిదె ప
న్నిద మని యొడ్డుచు నాడిరి
మదమున నిద్దఱును దురభిమానము పేర్మిన్.
టీకా:
మది = మనస్సు; లోని = లోని; చలము = పెట్టుదల; డింపక = తగ్గించకుండా; పది = పది (10); ఇరువది = ఇరవై (20); నూఱు = వంద (100); వేయి = వెయ్యి (1000); పదివేలు = పదివేలు (10000); ఇదె = ఇదిగో; పన్నిదము = పందెము; అని = అని; ఒడ్డుచున్ = పందెములువేయుచు; ఆడిరి = ఆడిరి; మదమునన్ = మదించి; ఇద్దఱునున్ = ఇద్దరు (2); దురభిమానము = చెడ్డగర్వము యొక్క; పేర్మిన్ = ఆతిశయముచేత.
భావము:
మనస్సులోని పట్టుదలలు ఏమాత్రం వదలకుండా, పది, ఇరవై, నూరు, వేయి, పదివేలు, అంటూ పందేలు పెంచుకుంటూ పట్టుదలలతో వారిద్దరూ జూదము ఆడసాగారు.
- ఉపకరణాలు:
ఆడిన యాట లెల్లను హలాయుధుఁ డోడిన రుక్మి గెల్చుడున్
దోడి నృపాల కోటి పరితోషముఁ జెందఁ గళింగభూవిభుం
"డోడె బలుం" డటంచుఁ బ్రహసోక్తుల నెంతయు రాముఁ జుల్కఁగా
నాడెను దంతపంక్తి వెలి యై కనుపట్టఁగఁ జాల నవ్వుచున్.
టీకా:
ఆడిన = ఆడినట్టి; ఆటలు = ఆటలు; ఎల్లనున్ = అన్నిటిని; హలాయుధుడు = బలరాముడు; ఓడినన్ = ఓడిపోగా {హలాయుధుడు - నాగలి ఆయుధము ధరించినవాడు, బలరాముడు}; రుక్మి = రుక్మి; గెల్చుడున్ = గెలుచుటతో; తోడి = తోటి; నృపాల = రాజుల; కోటి = సమూహము; పరితోషము = సంతోషము; చెందన్ = పొందగా; కళింగ = కళింగదేశపు; భూవిభుండు = రాజు; ఓడెన్ = ఓడిపోయెను; బలుండు = బలరాముడు; అటంచున్ = అనుచు; ప్రహస = ఎగతాళి; ఉక్తులన్ = మాటలతో; ఎంతయున్ = మిక్కిలి; రామున్ = బలరాముని; చుల్కగాన్ = చులకనగా, అలక్ష్యముగా; ఆడెను = పలికెను; దంత = నోటిలోని పల్లు; పంక్తి = వరుస; వెలి = బయటపడునవి; ఐ = అయ్యి; కనుపట్టగన్ = కనిపించునట్లుగా; చాల = ఎక్కువగా; నవ్వుచున్ = నవ్వుతు.
భావము:
ఆడిన ప్రతీ ఆటలో బలరాముడు ఓడిపోయాడు. రుక్మి గెలిచాడు. అక్కడి రాజు లందరికీ సంతోషం కలిగేలా, కళింగరాజు “బలరాముడు ఓడిపోయా” డని ఎగతాళి చేస్తూ పండ్లు బయటపడేలా ఇకిలించాడు.
- ఉపకరణాలు:
బలుఁడు కోపించి యొక లక్ష పణము సేసి
యాడి ప్రకటంబుగా జూద మపుడు గెల్చె;
గెల్చి నను రుక్మి "యిది యేను గెల్చియుండ
గెలుపు నీ దని కికురింప నలవి యగునె?"
టీకా:
బలుడు = బలరాముడు; కోపించి = కోపగించుకొని; ఒక = ఒకానొక; లక్ష = లక్ష (1,00,000); పణము = పందెముగా; చేసి = పెట్టి; ఆడి = ఆడి; ప్రకటంబుగా = ప్రసిద్ధముగా; జూదమున్ = జూదమును; అపుడు = అప్పుడు; గెల్చెన్ = జయించెను; గెల్చినను = జయించినను; రుక్మి = రుక్మి; ఇది = దీనిని; ఏను = నేను; గెల్చియుండన్ = జయించగా; గెలుపు = జయమును; నీది = నీది; అని = అని; కికురింపన్ = మోసపుచ్చగా; అలవి = వీలు; అగునె = అవుతుందా.
భావము:
అప్పుడు బలరాముడికి కోపం వచ్చింది. ఒక లక్ష పందెంకాసి బలరాముడు రుక్మిపై విజయం సాధించాడు. బలరాముడు గెలిచినప్పటికీ, రుక్మి “విజయం నాదైతే, నువ్వే గెలిచానని చెప్పి మోసపుచ్చడం తగదు.” అని ఎదురుతిరిగాడు.
- ఉపకరణాలు:
అనవుడు హలధరుఁ డచ్చటి
జనపాలకసుతులఁ జూచి "సత్యము పలుకుం"
డని యడిగిన వారలు రు
క్ముని హితులై పలుక రైరి మొగమోటమునన్.
టీకా:
అనవుడున్ = అనగా; హలధరుడు = బలరాముడు {హలధరుడు - నాగలి ఆయుధము ధరించువాడు, బలరాముడు}; అచ్చటి = అక్కడి; జనపాలకసుతులన్ = రాకుమారులను; చూచి = చూసి; సత్యమున్ = నిజము; పలుకుండు = చెప్పండి; అని = అని; అడిగినన్ = అడగగా; వారలు = వారు; రుక్ముని = రుక్మికి; హితులు = కావలసినవారు; ఐ = అయ్యి; పలుకరు = ఏమి చెప్పనివారు; ఐరి = అయ్యారు; మొగమాటమునన్ = మొహమాటముచేత.
భావము:
అప్పుడు బలరాముడు అక్కడ చేరిన రాజులను అందరిని చూసి “నిజం చెప్పం” డని అడిగాడు. వారు రుక్మి మీది పక్షపాతం వలన మొహమాటంతో మౌనం వహించారు.
- ఉపకరణాలు:
అప్పటి యట్ల యొడ్డి ముసలాయుధుఁ డేపున నాడి జూదముం
జొప్పఁడ గెల్చి "యీ గెలుపు సూడగ నాదియొ వానిదో జనుల్
తప్పక చెప్పుఁ" డన్న విదితధ్వనితో నశరీరవాణి తా
నిప్పటియాట రాముఁడె జయించె విదర్భుఁడె యోడె నావుడున్.
టీకా:
అప్పటి = ఎప్పటి; అట్ల = లాగానే; ఒడ్డి = పందెము కాసి; ముసలాయుధుడు = బలరాముడు {ముసలాయుధుడు - ముసలము (రోకలి) ఆయుధముగా కలవాడు, బలరాముడు}; ఏపునన్ = విజృంభణముతో; ఆడి = ఆడి; జూదమున్ = ద్యూతకేళి యందు; చొప్పడన్ = తగినట్లుగా; గెల్చి = గెలిచి; ఈ = ఈ; గెలుపు = జయము; చూడగన్ = విచారించి చూసినను; నాదియొ = నాదో; వానిదో = అతనిదో; జనుల్ = జనములార; తప్పక = న్యాయముగ; చెప్పుడు = చెప్పండి; అన్నన్ = అనగా; విదిత = స్పష్టమైన; ధ్వని = ధ్వని; తోన్ = తోటి; అశరీరవాణి = ఆకాశవాణి; తాను = ఇతనే; ఇప్పటి = ఇప్పటి; ఆటన్ = ఆటను; రాముడె = రాముడే; జయించెన్ = గెలిచెను; విదర్భుడె = రుక్మి; ఓడెన్ = ఓడిపోయెను; నావుడున్ = అనగా.
భావము:
బలరాముడు మళ్ళీ మరో ఆట ఆడి గెలిచాడు. “ఇప్పటి విజయం నాదా లేక ఇతనిదా చెప్పండి” అని అక్కడి వారిని మరల ప్రశ్నించాడు. ఆ సమయంలో అశరీరవాణి “ఈ ఆటలో బలరాముడే గెల్చాడు. విదర్భరాజు రుక్మి ఓడిపోయాడు” అని స్పష్టంగా తెలిపింది
- ఉపకరణాలు:
అనిన విని సకలజనంబులు నద్భుతానందనిమగ్న మానసులైరి; కుటిలస్వభావులయిన భూవరులు రుక్మిం గైకొల్పిన నతండు తన తొల్లింటి పరాభవము దలంచి యెదిరిందన్ను నెఱుంగక బలాబల వివేకంబు సేయనేరక విధివశానుగతుండై చలంబున బలునిం గని "యిప్పటి యాటయు నేన గెల్చియుండ వృథాజల్పకల్పనుండ వయి ‘గెల్చితి’ నని పల్కెద; వక్షవిద్యా నైపుణ్యంబు గల భూపకుమారులతోఁ బసులకాపరు లెత్తువత్తురే" యని క్రొవ్వున నవ్వుచుం బలికిన, నప్పలుకులు సెవులకు ములుకుల క్రియం దాఁకినఁ గోపోద్దీపితమానసుండై పెటపెటం బండ్లుగొఱకుచుం గన్నులనిప్పు లుప్పతిల్లం గినుకం దోఁకత్రొక్కిన మహోరగంబు నోజ రోఁజుచు దండతాడితంబయిన పుండరీకంబులీల హుమ్మని మ్రోయుచుఁ బ్రచండ బాహుదండంబులు సాఁచి పరిఘం బందుకొని పరిపంథి యైన రుక్మిని నతని కనుకూలంబయిన రాజలోకంబును బడలుపడ నడిచె; నయ్యవసరంబున.
టీకా:
అనినన్ = అనగా; విని = విని; సకల = ఎల్ల; జనంబులున్ = వారును; అద్భుత = ఆశ్చర్యము నందు; ఆనంద = ఆనందము నందు; నిమగ్న = మునిగిన; మానసులు = మనస్సులు కలవారు; ఐరి = అయ్యారు; కుటిల = కపట; స్వభావులు = స్వభావము కలవారు; అయిన = ఐన; భూవరులున్ = రాజులు; రుక్మిన్ = రుక్మిని; కైకొల్పినన్ = పక్షము వహించగా; అతండు = అతను; తన = అతని యొక్క; తొల్లింటి = మునుపటి; పరాభవమున్ = అవమానమును; తలచి = గుర్తుపెట్టుకొని; ఎదిరిని = ఎదుటివాని శక్తిని; తన్నున్ = తన శక్తిని; ఎఱుంగక = తెలిసికొనలేక; బల = బలములు; అబల = బలహీనతల; వివేకంబున్ = విమర్శనములు; చేయనేరక = చేయలేక; విధివశ = దైవనిర్ణయమును; అనుగతుండు = అనుసరించువాడు; ఐ = అయ్యి; చలంబునన్ = పట్టుదలతో; బలునిన్ = బలరాముని; కని = చూసి; ఇప్పటి = ఇప్పటి; ఆటయున్ = ఆటకూడ; నేన = నేనే; గెల్చి = జయించి; ఉండన్ = ఉండగా; వృథా = అనవసరపు; జల్ప = పొసగని మాటలు; కల్పనుండవు = కల్పించువాడవు; అయ = అయ్యి; గెల్చితిని = జయించాను; అని = అని; పల్కెదు = అంటున్నావు; అక్షవిద్యా = ద్యూత మాడు విద్య యందు; నైపుణ్యంబు = మిక్కిలి నేర్పు; కల = కలిగిన; భూపకుమారుల = రాకుమారుల; తోన్ = తోటి; పసులకాపరులు = గొల్లలు; ఎత్తువత్తురే = సాటిరాగలరా, లేరు; అని = అని; కొవ్వునన్ = మదముతో; నవ్వుచున్ = నవ్వుతు; పలికినన్ = అనగా; ఆ = ఆ; పలుకులు = మాటలు; చెవులు = చెవుల; కున్ = కు; ములుకుల = బాణముకొనల; క్రియన్ = వలె; తాకినన్ = సోకగా; కోప = కోపముచేత; ఉద్దీపిత = ఉద్రేకించిన; మానసుండు = మనస్సు కలవాడు; ఐ = అయ్యి; పెటపెటన్ = పెటపెట మను ధ్వని కలుగ {పెటపెట - పళ్ళు కొరుకుట యందలి ధన్వనుకరణ}; పండ్లు = దంతములు; కొఱుకుచున్ = కొరుకుతు; కన్నులన్ = కళ్ళమ్మట; నిప్పుల = నిప్పులు; ఉప్పతిల్లన్ = ఉబుకుచుండగా; కినుకన్ = కోపముతో; తోక = తోకను; తొక్కిన = కాలితో తొక్కబడిన; మహా = గొప్ప; ఉరగంబున్ = పాము; ఓజన్ = వలె; రోజుచున్ = రొప్పుతు, బుసకొడుతు; దండ = కఱ్ఱతో; తాడితంబు = కొట్టబడినది; అయిన = ఐన; పుండరీకంబు = పెద్దపులి; లీలన్ = వలె; హుమ్ము = హుం; అని = అని; మ్రోయుచున్ = గాండ్రించుచున్; ప్రచండ = మిక్కిలి భయంకరమైన; బాహు = చేతులను; దండంబులున్ = కఱ్ఱలను; చాచి = చాపి; పరిఘంబున్ = దుడ్డుకఱ్ఱను, గుదియను; అందుకొని = తీసుకొని; పరిపంథి = శత్రువు; ఐన = అయిన; రుక్మినిన్ = రుక్మిని; అతని = అతని; కిన్ = కి; అనుకూలంబు = అనుకూలురు; ఐన = అయిన; రాజ = రాజుల; లోకంబును = సమూహమును; పడలుపడన్ = కుప్పకూలునట్లు; అడిచెన్ = కొట్టెను; ఆ = ఆ; అవసరంబునన్ = సమయము నందు;
భావము:
ఆ మాటలువిని అక్కడి జనులంతా ఆనందించారు. కానీ కొందరు దుష్ట రాజులు ప్రేరేపించగా, రుక్మి పూర్వం జరిగిన పరాభవాన్ని జ్ఞప్తికి తెచ్చుకుని, బలాబలాలు తెలుసుకోలేక, విధివశాన బలరాముడిని చూసి పట్టుదలగా ఇలా అన్నాడు “ఈ ఆట గూడా నేనే గెల్చాను. వ్యర్థ ప్రలాపాలతో నేనే గెల్చానని చెప్పుకుంటున్నావు. జూదంలో ప్రావీణ్యం కల రాజకుమారులతో పశుల కాపరులు జూదమాడి గెలవగలరా?” అని అహంకారంతో నవ్వుతూ అవహేళన చేసాడు. ఈ పలుకులు బలరాముడి చెవులకు ములుకులుగా తగిలాయి. దానితో ఆయన కోపంగా పండ్లు పటపటా కొరుకుతూ, తోకత్రొక్కిన త్రాచులాగా బుసలుకొడుతూ, కఱ్ఱదెబ్బ తగిలిన పెద్దపులివలె గాండ్రించి, ఒక ఇనుపగుదియను తన చేతిలోకి తీసుకుని రుక్మినీ అతని పక్షం వారయిన రాజలు అందరినీ చావచితకబాదాడు.
- ఉపకరణాలు:
మును దంతపంక్తి వెలిగాఁ
దను నవ్విన యక్కళింగుఁ దల వట్టి రయం
బునఁ బడఁదిగిచి వదన మే
పునఁ బెడచే వ్రేసి దంతములు వెస డులిచెన్.
టీకా:
మును = మునుపు; దంతపంక్తి = పలువరుస; వెలిగా = బయల్పడునట్లుగా; తనున్ = తనను; నవ్విన = పరిహాసము చేసిన; ఆ = ఆ; కళింగున్ = కళింగరాజును; తలన్ = శిఖను; పట్టి = పట్టుకొని; రయంబునన్ = వేగముగా; పడన్ = పడిపోవునట్లు; తిగిచి = లాగి; వదనమున్ = ముఖమును; ఏపునన్ = ఊపున; పెడచేన్ = పెడగా తిప్పిన చేతితో; వ్రేసి = కొట్టి; దంతములున్ = పండ్లు; వెసన్ = శీఘ్రముగ; డులిచెన్ = రాల్చెను.
భావము:
ఇంతకు ముందు తనను చూసి పండ్లికిలించి నవ్విన ఆ కళింగుడి తలపట్టుకుని క్రిందపడత్రోసి ఎడమచేతితో నోటి మీద గుద్ది పండ్లు ఊడగొట్టాడు.
- ఉపకరణాలు:
అంతం బోవక రుక్మిని
దంతంబులు మున్ను డులిచి తను వగలింప
న్నంతకుపురి కేగెను వాఁ
డెంతయు భయ మంది రాజు లెల్లం గలఁగన్.
టీకా:
అంతన్ = దానితో; పోవక = వదలిపెట్టకుండ; రుక్మినిన్ = రుక్మిని; దంతంబులున్ = పండ్లు; మున్ను = ముందుగా; డులిచి = రాలగొట్టి; తనువు = దేహము; అగలింపన్ = నొప్పించగా; అంతకపురికేగెను = చచ్చిపోయెను {అంతక పురి కేగు - అంతక (యముని) పురి (నగరమునకు) ఏగు (వెళ్ళు), మరణించు}; వాడు = అతడు; ఎంతయున్ = మిక్కిలి; భయమున్ = భీతిని; అంది = పొంది; రాజులు = రాజులు; ఎల్లన్ = అందరు; కలగన్ = కలతచెందగా.
భావము:
బలభద్రుడు అంతటితో ఊరుకోకుండా రాజులంతా భయపడేలా రుక్మి పండ్లు పగుల గొట్టి, గట్టిగా కొట్టాడు. దానితో వాడు మరణించాడు.
- ఉపకరణాలు:
అట్లుచేసి యయ్యాదవసింహం బసహ్యవిక్రమంబునం జెలంగె నంత.
టీకా:
అట్లు = అలా; చేసి = చేసి; ఆ = ఆ ప్రసిద్ధుడైన; యాదవసింహంబు = బలరాముడు {యాదవ సింహము - యదువంశమున సింహము వంటి వాడు, బలరాముడు}; అసహ్య = సహింప శక్యము కాని; విక్రమంబునన్ = పరాక్రమముతో; చెలగెన్ = చెలరేగెను; అంత = అప్పుడు.
భావము:
ఈవిధంగా యదుసింహుడు బలరాముడు భయంకరమైన పరాక్రమంతో చెలరేగాడు.
- ఉపకరణాలు:
భూవర! పద్మాక్షుఁడు దన
బావ హతుం డగుట గనియుఁ బలుకక యుండెన్
భావమున రుక్మిణీ బల
దేవుల కే మనఁగ నెగ్గు దేఱునొ? యనుచున్.
టీకా:
భూవర = రాజా; పద్మాక్షుడు = కృష్ణుడు; తన = తన యొక్క; బావ = బావ {బావ - భార్య యొక్క అన్న}; హతుండు = మరణించినవాడు; అగుటన్ = అగుటను; కనియున్ = చూసినను; పలుకక = ఏమి అనకుండ; ఉండెన్ = ఉండెను; భావమున = ఆలోచనలలో; రుక్మిణీ = రుక్మిణీదేవి; బలదేవులు = బలరాముల; కున్ = కు; ఏమి = ఏమి; అనగన్ = అనినచో; ఎగ్గుదేఱునొ = చెడ్డగా తోచునో; అనుచున్ = అనుకొనుచు.
భావము:
ఓ పరీక్షిన్మహారాజా! శ్రీకృష్ణుడు తన బావమరది మరణాన్ని చూసి కూడా ఏమాటంటే రుక్మిణీ బలరాములు ఏమనుకుంటారో నని మౌనం వహించాడు.
- ఉపకరణాలు:
అంత నా విదర్భానగరంబు నిర్గమించి.
టీకా:
అంతన్ = అంతట; ఆ = ఆ; విదర్భ = విదర్భుని (రుక్మి); నగరంబున్ = పట్టణము (కుండిన); నిర్గమించి = వెలువడి.
భావము:
అంతట, యదువీరులు విదర్భానగరం వదలిపెట్టారు.
- ఉపకరణాలు:
పరమానురాగరస సం
భరితాంతఃకరణు లగుచుఁ బాటించి వధూ
వరులను రథమం దిడి హల
ధర హరి రుక్మిణులఁ గొల్చి తగ యదువీరుల్‌.
టీకా:
పరమ = మిక్కిలి; అనురాగరస = ప్రేమరసముచేత; సంభరిత = పూర్తిగా నిండిన; అంతఃకరణులు = మనస్సులు కలవారు; అగుచున్ = ఔతు; పాటించి = ఆదరించి; వధూ = కొత్తపెళ్ళికూతురు; వరులను = పెళ్ళికొడుకులను; రథము = రథము; అందున్ = మీద; ఇడి = ఉంచి; హలధర = బలరాముడు; హరి = కృష్ణుడు; రుక్మిణులన్ = రుక్మిణీదేవి లను; కొల్చి = సేవించుచు; తగన్ = ఒప్పునట్లు; యదు = యాదవ; వీరుల్ = భటులు.
భావము:
యాదవవీరులు అనురాగమయ హృదయులై, వధూవరులను రథం మీద ఎక్కించుకుని బలరాముడు, కృష్ణుడు, రుక్మిణిలతో పాటు తమ రాజ్యానికి బయలుదేరారు.
- ఉపకరణాలు:
మంగళతూర్యఘోషము లమందగతిం జెలఁగంగ మత్త మా
తంగ తురంగ సద్భట కదంబముతోఁ జని కాంచి రంత నా
రంగ లవంగ లుంగ విచరన్మదభృంగ సురంగనాద స
త్సంగ తరంగిణీకలిత సంతతనిర్మల నా కుశస్థలిన్.
టీకా:
మంగళ = శుభసూచకమైన; తూర్య = వాద్యముల; ఘోషములు = ధ్వనులు; అమందగతిన్ = బిగ్గరగా; చెలగంగన్ = చెలరేగుతుండగా; మత్త = మదించిన; మాతంగ = ఏనుగుల; తురంగ = గుఱ్ఱముల; సద్భట = సైనికుల; కదంబము = సముదాయము; తోన్ = తోటి; చని = వెళ్ళి; కాంచిరి = చూసిరి; అంతన్ = అంతట; నారంగ = నారదబ్బ, నారింజ; లవంగ = లవంగము; లుంగ = మాదీఫలములు అందు; విచరిత్ = కలియ తిరుగుతున్న; మద = మదించిన; భృంగ = తుమ్మెదల యొక్క; సురంగ = మనోజ్ఞమైన; నాద = ధ్వనులుతో; సత్ = మంచిగా; సంగన్ = కూడినదానిని; తరంగిణీ = సెలయేళ్ళ యందు; కలితన్ = కూడుకొన్నదానిని; సంతత = ఎడతెగని; నిర్మలన్ = స్వచ్ఛత గలదానిని; ఆ = ఆ యొక్క; కుశస్థలిన్ = కుశస్థలి అను ప్రదేశమును.
భావము:
మంగళవాద్య ధ్వనులు మ్రోగుతుండగా; మదగజ, తురగ, రథ, సుభటులతో కూడిన చతురంగబలాలతో బయలుదేరి, వికసించిన నానావిధ వృక్షాలతో ఝుంకారంచేసే తుమ్మెదలతో స్వచ్ఛమైన తరంగాలతో ఎడతెగక పారే నదులతో కూడిన కుశలమైన ప్రాంతం కావున కుశస్థలి అని పేరుపొందిన ద్వారకానగరం చేరారు.
- ఉపకరణాలు:
ఇట్లు పురోపవనోపకంఠంబునకుం జని.
టీకా:
ఇట్లు = ఈ విధముగ; పుర = పట్టణపు; ఉపవన = ఉద్యానవనము యొక్క; ఉపకంఠంబున్ = దాపున; కున్ = కు; చని = వెళ్ళి.
భావము:
అలా ద్వారకానగర పొలిమేర దాపునకు చేరి.....
- ఉపకరణాలు:
అందు వసించిరి నందిత
చందన మందార కుంద చంద్ర లసన్మా
కందముల నీడ హృదయా
నందము సంధిల్ల నందనందనముఖ్యుల్‌.
టీకా:
అందున్ = దానిలో; వసించిరి = ఉన్నారు; నందిత = కొనియాడబడిన; చందన = మంచిగంధము చెట్లు; మందార = మందార చెట్లు; కుంద = మొల్ల మొక్కలు; చంద్ర = కర్పూరపు చెట్లు; లసత్ = ప్రకాశించుచున్న; మాకందముల = తియ్య మామిడి చెట్లు యొక్క; నీడన్ = నీడలో; హృదయ = మనస్సునకు; ఆనందము = ఆనందము; సంధిల్లన్ = కలుగగా; నందనందన = కృష్ణుడు; ముఖ్యుల్ = మొదలగువారు.
భావము:
అలా చందనవృక్షాలు మందారాలు మంచి మామిళ్ళు మొదలైన అనేక వృక్షాలతో శోభిస్తున్న ఆ కుశస్థలి పట్టణం సమీపంలోని ఉద్యానవనం చేరి విడిసారు. అక్కడ కృష్ణాదులు చందన మందారాది ఉద్యానవన వృక్షాల నీడలలో ఆనందంగా విశ్రమించారు.
- ఉపకరణాలు:
తదనంతరంబ పురప్రవేశంబు సేసి" రని చెప్పి శుకయోగీంద్రుండు పరీక్షిన్నరేంద్రున కిట్లనియె.
టీకా:
తదనంతరంబ = అటు పిమ్మట; పుర = నగరమును; ప్రవేశంబున్ = లోనికి వెళ్ళుట; చేసిరి = చేసిరి; అని = అని; చెప్పి = చెప్పి; శుక = శుకుడు అను; యోగీంద్రుడు = మహర్షి; పరీక్షిత్ = పరీక్షిత్తు; నరేంద్రున్ = మహారజు; కిన్ = కి; ఇట్లు = ఈ విధముగ; అనియె = పలికెను.
భావము:
అటుపిమ్మట, వారందరూ పురప్రవేశం చేశారు.” అని చెప్పి శుకయోగీంద్రుడు పరీక్షిన్మహారాజుతో ఇలా చెప్పసాగాడు.